طرح توجیهی تکثیر و پرورش آبزیان

 تکثیر و پرورش آبزیان به منظور تولید و تأمین بخشی از پروتئین مورد نیاز کشور ، مطلوب تربیت نیروی انسانی ماهر در زمینه دانش و فن آوری این علم به عنوان پایه و اساس زمینه های تولید مورد توجه قرار گرفته است . در آ‎بهای داخلی کشور علاوه بر منابع آبی طبیعی و نیمه طبیعی جهت پرورش آبزیان امکانات وسیعی در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان سردابی وجود دارد که در حال حاضر تنها از معدودی از این امکانات استفاده می گردد که یکی از علل اصلی آن نداشتن اطلاعات فنی و تجربیات لازم در زمینه تکثیر و پرورش این گونه ماهیان می باشد .

اغلب پرورش دهندگان هم که به این امر اشتغال دارند به علت نداشتن اطلاعات کافی علمی و فنی بعضاً دچار ضرر و زیان شیلات ایران که علاوه بر ماهیدار کردن منابع آبی کشور و حفظ ذخایر آبزیان کار خدمات رسانی به دست اندرکاران خصوصی پرورش ماهی را نیز به عهده دارند دارند جهت آموزش و ارتقاء دانش فنی پرورش دهندگان در زمینه های نیازماندیهای محیطی آ‎زاد ماهیان ، انتخاب زمین و طراحی کارگاه ، پرورش ماهیان مولد ، تکثیر و تولید لارو بچه ماهی بازاری ، تغذیه صحیح و اصولی ماهی ، نیازهای غذایی آزاد ماهیان ، حمل و نقل و جابه جایی تخم و بچه ماهی و ماهی بازاری ، بهداشت و کنترل بیماریها و کاربرد فن آوری جدید در زمینه های مختلف اقدام به تشکیل دوره های آموزشی کوتاه مدت نموده است.

زندگی وحیات بدون وجود انرژی غیرممکن وغیرقابل تصور است .

    با توجه به روند روزافزون افزایش جمعیت و لزوم کسب انرژی و ادامه زیست ، آبزیان و فرآورده های آن جایگاه ویژه ای را در میان سایر منابع مواد غذایی و انرژی زا کسب نموده است .

ماهیان متعلق به گروه حیوانات خونسرد یا پویی کیلوترم  (Poikilo therm) بوده و حرارت بدنشن با شرایط زیست محیطی سازگاری و تطبیق یافته است و به دلیل دارا بودن خصوصیات ویژه زیست شناختی مزایای بیشتری بر سایر منابع تولید پروتئین و رشته های دامپروری دارند .

امروزه با پیشرفت فن آوری و روش های مدرن صیادی تحولات بی شماری در امر صید محصولات آبزی حاصل گردیده و آمار جهانی نشانگر آن است که پرورش و تولید آبزیان در آبهای داخلی روند رشد قابل ملاحظه ای را در پیش گرفته است . پرورش ماهیان سردابی و آزاد ماهیان امروزه در اکثر کشورهای اروپایی ، آمریکا، خاور دور و برخی کشورهای آسیایی متداول گشته و در حال توسعه است . مؤسسات پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان که بهترین بازدهی و سازگاری تولید را در بین انواع آزاد ماهیان در سراسر جهان نشان داده است از نظر جغرافیای اقتصادی بیشتر در مکانهایی قرار گرفته است که با آب کافی سطحی و قابل استفاده مشخص می گردد .

تاریخچه تکثیر و پرورش ماهی

    اولین کسانی که اقدام به پرورش ماهی نمودند چینیها بودند . فان لی در 475سال قبل از میلاد مسیح در مورد تخم ریزی و تکثیر ماهی کپور (Cyprinus carpio) مطالب ارزنده ای نوشته و از آن به عنوان یک  شغل پر منفعت یاد کرده است . بیشتر مؤلفین سابقه پرورش ماهی را به 2000 سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند .

     ارسطو از ماهی کپور یاد کرده است و یونانیها و روسها ماهی کپور را در استخر پرورش می دادند .

این ملل سعی داشتند که بدین وسیله ذخایر ماهی را در آبهای طبیعی حفظ نمایند . چینی ها و رومیها همچنین برای اولین بار ماهی را به طور مصنوعی تکثیر کردند و انکوباسیون تخم ماهی را انجام داده اند . ابتدا تخم های لقاح یافته و یا لاروهای تازه از تخم درآمده را از محل تخم ریزی و استخرها و آبگیرها و حتی از مزارع برنج و دریاچه ها جمع آوری می کردند و سپس در اماکن امن تر اقدام به پرورش آنها می نمودند .

به تدریج میزان صید در آبهای طبیعی رو به افزون گشت . صید ماهیان مهاجر در زمان تخم گذاری و در محل تخم ریزی سبب کمبود نسل آنها گردید و بدین ترتیب ذخایر ماهیان کم کم در آبها رو به انقراض می گذاشت .

با توجه به این بحران در طی قرون 11-14 عده ای از نماینگدان حکومتهای اروپایی لازم دانستند قانونی طرح نمایند که بر طبق آن از ذخایر ماهی در طبیعت حمایت و نگهداری به عمل آید . بر طبق این قانون ، صید ماهیان نابالغ ممنوع اعلام شد و همچنین فصل صید را مشخص نمودند و لزوم اجرای قانون عدم صید ماهیان در حال تخم ریزی و مهاجرت را به اطلاع عموم رساندند .

طرح قانون نگهداری ماهیان در آبهای طبیعی خودبه خود به ذخایر ماهیان کمک فراوان می کرد ولی این موضوع برای تأمین ذخایر ماهیان کافی نبود و اقدامات مؤثر دیگری ضرورت کامل داشت . اولین قدم بزرگ درباره تکثر و پرورش ماهیان در آبهای طبیعی به وسیله دانشمند آلمانی به نام استفن لودینگ یاکوبی  (Stephen Luding Yacobi) (1784-1711) برداشته شد . به وسیله این دانشمند درباره زیست شناسی و تولید مثل ماهیان تحقیقات بسیار جالبی انجام شد . قبل از کشف یاکوبی دانشمندان فکر می کردند که ماهیان نیز مانند جانوران خشکی لقاح تخم را در داخل بدن انجام می دهند .

ولادمیر پاولوویچ وراسکای (V.P.Vraskii) (1862-1829) ماهی شناس بزرگ روسیه اولین پایه گذار تکثیر و پرورش ماهی در شوروی شناخته شد . نامبرده ابتدا آزمایشاتی روی باروری مصنوعی  تخم ماهی نالین (Nalin ، نوعی ماهی درنده بدون فلس که پوشش آن لکه دار است ) به طریقه خشک انجام داد ولی چندان موفقیتی دربر نداشت . در سال 1855 نامبرده آزمایشات زیادی را با نمونه های مختلف تخم ماهیان بخصوص قزل آلا انجام داد .

وی متوجه شد که همه تخمها لقاح نیافته بلکه فقط 10-20 درصد تخمها لقاح یافته و بقیه از بین می روند . نامبرده با کنجکاوی زیادی در پی علت این نقیصه برآمد ورد نیجه به موارد زیر پی برد:

اگر تخمها در مدتی که حفره بدن خارج می شوند در اولین دقایق با اسپرماتوزوئید موجود در آب ترکیب نشوند خاصیت باروری خود را از دست می دهند . چون پوسته تخم فوراً در آب ورم کرده و در نتیجه پوسته خارجی با غشاء داخلی اوول فاصله پیدا می کند . منافذ میکروپیل نیز بسته می شوند که مانع دخول اسپرماتوزوئید می گردند و در نتیجه تخمها به زودی حیات خود را از دست می دهند .

اسپرماتوزوئید نیز وقتی از بدن خارج گردید قدرت زندگی چندانی ندارد و پس از 1-2 دقیقه فعالیت از حرکت باز می ایستد و فاقد قدرت لقاح می گردد .

     وراسکای طریقه جدید باروری مصنوعی تخمها را ابداع نمود و آن را طریقه لقاح خشک یا روش اولی نامیده . در نتیجه این عمل تا90 درصد تخمها لقاح می یافت .

عیب کار متقدمین تکثیر مصنوعی ماهی نظیر یاکوبی و دمی این بود که آنها در ترکیب اسپرم و تخمها فاصله ایجاد می کردند و در نتیجه از قدرت باروری آنها می کاستند و همیشه درصد لقاح  بسیار پایین بود . وراسکای علاوه بر تحقیق و تکمیل لقاح مصنوعی تخم ماهی ، با ایجاد کارخانه تکثیر و پرورش ماهی در شهر کوبرنیکول (Cobrinikol) روسیه مطالعات و تألیفات متعددی در مورد تکنیک نگهداری اسپرم به مدت طولانی ، انکوباسیون تخمها ، نگهداری لارو ماهی و تغذیه آنها ، تفکیک و حمل و نقل تخمهای لقاح یافته و ماهی زنده به عمل آورد و همچنین با ایجاد استخرهای گوناگون روشهای پرورش و رشد ماهیان را ابداع نمود .

این شخص از طرف اتحادیه کشاورزی مسکو و آکادمی علوم فرانسه به دریافت مدال طلا نایل گردید . بعد از وراسکای دانشمندان بزرگ دیگری در شوروی کارهای او را دنبال کردند و در حقیقت علوم و صنعت تکثیر و پرورش ماهی به معنی واقعی در این کشور به طرز شگرفی توسعه یافت .

ایجاد کارخانه های متعدد تکثیر و پرورش ماهی ، تشکیل انستیتوهای مختلف تحقیقاتی و آزمایشگاهی علمی که دانشمندان بزرگ نظیر نیکولسکی (Nikoloski) آ.آگریم (A.A.Grimm) واصعتر آندر یوویچ بورودین(Bordin) آرنولد(Arnold) ، سالداتف (Saldatov) ، کوچین (Kotchin) درژاوین(Dershavin) در آنها کار و مطالعه نموده اند سبب گردید که در طی سالهای 1921 تا1928 اساس تئوری و علمی تکثیر و پرورش مصنوعی ماهی بنیاد نهاده شود و در سال 1928 در تمام روسیه مجتمع صنعت پرورش ماهی تشکیل شد و موفق گردید که 15/4 میلیارد از انواع لارو ماهی به آبهای مختلف رها نمایند .

در سال 1950 ، روشهای بیوتکنیکی و نرماتیوهای (Normative) پرورش ماهیان اهلی در مراحل زندگی دلفین ، میزان مقاومت ماهیان در مقابل شرایط محیط زیست تهیه شده بود و در نتیجه تکامل علوم و صنایع پرورش ماهی ، اتحادیه جماهیر شوروی توانست در تمام آبهای مملکت خود نظیر دریای آزف ، آرال ، بالتیک ، دریای سفید ، دریای خزر ، دریای سیاه و همچنین خاور دور و رودخانه ها و سدهای داخلی در دریاچه سیبریه اقدام به تکثیر مصنوعی و پرورش ماهی نماید تا آنجا که امروزه هم صدها میلیون بچه ماهی نظیر آزاد ماهیان ، تاس ماهیان  و میلیاردها از بچه ماهیان نظیر کپور ، سیم ، سوف ، کلمه ، غیره پرورش            می دهند و به آبهای خود رها می کنند و هم سود سرشاری از این کار می برند و هم یکی از بهترین پروتئینهای مورد تغذیه شان را به مقدار زیاد تهیه و حفظ می کنند .

مراکز تکثیر و پرورش ماهی کشور شوروی از نظر کیفیت و تعداد بچه ماهیان تکثیر شده و رها شده در منابع آبها در جهان در درجه اول قرار دارد .

اهداف و انگیزه های پرورش ماهی :

     به منظور تولید و تأمین بخشی از پروتئین کشور ، یکی از راههای نیل به خود کفایی اقتصادی است .

 استفاده بهینه اقتصادی از منابع آبی استان

 افزایش تولید و کاهش هزینه های مربوطه به تولید

 افزایش درآمد روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها

ترویج فرهنگ تولید و مصرف آبزیان در سطح جامعه

ایجاد اشتغال و فراهم نمودن فرصتهای شغلی درآمدزا

انگیزه های ممکن برای افرادی که اقدام به تکثیر و پرورش ماهی می کنند می تواند به دلیل علاقه مندی فردی به این رشته باشد بدون اینکه از تجربه و تخصص کافی برخوردار باشد . فرد ممکن است از امکانات و تجهیزات لازم برای بهره برداری و پرورش ماهی برخوردار باشد و پس از مشاوره با کارشناسان شیلاتی و افرادی که در این زمینه تجربه و تخصص کافی دارند اقدام به تأسیس استخر پرورش ماهی نماید و از امکانات خود در این زمینه استفاده نماید . گاهی فرد به دلیل داشتن تخصص و تجربه در زمینه پرورش از طریق رشته تحصیلی یا گذراندن دوره های آموزشی اقدام به این کار می کند و در نهایت می توان گفت در هر یک از این شرایط فرد به دنبال درآمد و کسب سود و ایجاد اشتغال می باشد و می توان درآمد را مهم ترین انگیزه برای انجام این کار دانست . ولی آنها مانند کارگران دولتی دستمزدی دریافت نمی کنند به این ترتیب این شغل سیار و دشوار است زیرا آنان برای به دست آوردن پول از فروش ماهی باید برای هزینه های تولید پول پرداخت کنند .

نیاز بازار و توجیه اقتصادی

     بر اساس امار رسمی سازمان خواروبار جهانی (FAO) تولید جهانی آبزیان (صیدو پرورش) در سال 2001 میلادی از مرز 142 میلیون تن فراتر رفت . نکته قابل توجه این است که علی رغم رشد بسیار کم صید از دریاها ، آبزی پروری با رشد سالانه 11% به حدود 50میلیون تن در سال 2001 میلادی رسید .

    صاحب نظران اقتصاد و بازار شیلاتی ، عوامل اصلی در رشد تقاضا و تولید آبزیان پرورشی در جهان را رشد جمعیت ، کاهش صید از دریاها ، توجه جوامع به غذای سلامتی و رشد درآمد کشورها می دانند . سرمایه گذاریهای انجام شده در ایران در زیر بخش شیلات و آبزیان در یک دهه گذشته باعث شد آبزی پروری با یک روند پایدار و قابل توجهی توسعه یابد .

اکثر صاحب نظران اقتصاد و بازار آبزی پروری ازعان دارند که روند تولید و تقاضای آبزیان در جهان به رشد خود ادامه خواهد داد . شرایط حاکم بر کشور ایران ، همچون شرایط اقتصادی ، اجتماعی روند رو به رشد شهرنشینی ، تقاضا برای غذای سلامتی ، سرمایه گذاریهای انجام شده در زیرساخت های تولید و صنایع پیش و پسین ، توسعه مراکز آموزشی و تحقیقاتی و رویکرد مسئولان ملی و منطقه ای به توسعه آبزی پروری چشم انداز روشنی از توسعه پایدار و موفق آبزی پروری را نشان می دهد . آنچه در سالهای اخیر نگرانی همه دست اندرکاران صنعت آبزی پروری را فراهم نموده است .

عوامل تأثیر گذار در بازار آبزیان می باشد . محدودیت منابع آب و خاک مستعد برای آبزی پروری ، ما را ناگزیرند به دستیابی به بالاترین راندمان و بهره وری از امکانات موجود می کند . در یک مزرعه پرورش یا یک مرکز تکثیر ماهی نیز نظیر هر کار تولیدی دیگر ، به حداقل رساندن هزینه ها و تولید محصول با کیفیت تر و مرغوبتر جهت حصول توان رقابت در بازرا و فراهم آمدن امکان به فروش رساندن محصول تولیدی به بالاترین قیمت ، اصلی انکار ناپذیر در جهت کسب سود اقتصادی و درآمد بیشتر می باشد .

    با توجه به اینکه نیاز بازار در شهرهای دصنعتی در شهرهای غیر صنعتی بیشتر است . چون در این شهرها به دلیل وجود کارخانه ها و هوای آلوده امکان راه اندازی و تأسیس استخرهای پرورش ماهی به مراتب کمتر از شهرهای غیر صنعتی است و همین امر باعث می شود که سطح تولید در این شهرها کاهش پیدا کند و کار عمده تولید به شهرهای غیر صنعتی واگذار شود به دلیل دارا بودن امکانات و شرایط آب و هوایی مناسب . بنابراین شهرهای صنعتی حالت مصرف کننده دارندوتقاضادراین شهرهابیشتر است .

محاسن اساسی پرورش ماهی از نظر زیست شناختی

باید توجه داشت که پرورش آبزیان از بعد زیست شناختی دارای محسناتی است که آنراازدیگررشته های دامپروری متمایز میسازد :

وزن مخصوص بدن ماهی و سخت پوستان شناگر نزدیک آبی است که در آن زندگی می کنند . از این نظر ماهی و موجودات آبزی تقریباً در آب شناور بوده و برای نگهداری خود در محیط زندگی احتیاج به صرف انرژی ندارند و بیشتر از حیوانات خشکی انرژی حاصل از مصرف غذا را صرف رشدشان می کنند . ماهی و آبزیان جزء حیوانات خونسرد محسوب شده و هیچ انرژی برای تنظیم حرارت مصرف نمی کنند .

ماهی تون (Tuna) و بعضی از شناگران سریع نظیر کوسه ماهیان (Sharks) استثناء هستند . این اختصاصات استعداد درجه رشد را در ماهی و آبزیان فزونتر می کند .

ماهیان بیشتر از حیوانات عالی خاصیت ترمیمی دارند . دانشمندان روسی ثابت کرده اند که ذخیره گوشت در بدن ماهی کپور (Carp) بر حسب واحد جذب غذا یک تا یک و نیم برابر سریعتر از خوک ومرغ دو برابر سریعتر از گاو و گوسفند می باشد .

      صدفها بجای تکاپو جهت یافت طعمه ، روش بسیار مفید فیلتراسیون آب محتوی غذا را جایگزین کرده اند . بدین ترتیب انرژی زیادی صرفه جویی می شود . درجه فیلتراسیون مختلف است ولی ممکن است مقدار آن تا 450 لیتر در روز در یک اویستر (Oyster) بزرگ و سالم در موقعیت مناسب برسد . بیشتر ماهیان  زی شناور گیاهی خوار نیز برای تغذیه از روش فیلتراسیون به وسیله آبششها و زوائد حلقی استفاده می نمایند .

ماهی و آبزیان در محیط غذایی شناور هستند و دسترسی به غذا در محیط آب برای آنها بسیار آسان می باشد . به علاوه آب با داشتن املاح مختلف و مواد غذایی حاصل از فتوسنتز ، می تواند غذای مورد لزوم بدن ماهی را تأمین کند . آبهای شور دریاها و اقیانوسها از این نظر برتری دارند . یک آبزی می تواند مدتها حتی بدون داشتن غذای خاص در آب زنده بماند در صورتی که برای یک حیوان خشکی ، تنها ماندن در یک صحرای لم یزرع و یا یک طویله بدون آب وغذا امکان پذیر نیست و به زودی تلف خواهد شد. همچنین ماهی و سایر آبزیان علاوه بر دستگاه گوارش از سطح بدن و آبششها می توانند قسمتهای مهمی از مواد مورد لزوم خود را کسب کنند .

اهمیت اقتصادی پرورش و تولید ماهی

     امروزه بسیاری از کشورهای جهان از آبهای داخلی خود به نحو احسن بهره برداری می نمایند به طوری که طبق آمار سازمان خواروبار و کشاورزی جهان (F.A.O) در سال 1976 محصول ماهی و آبزیان که در اثر پرورش در آبهای داخلی کشورهای مختلف به دست آمد بالغ بر 6 میلیون تن بوده است که از این مقدار نزدیک به 4 میلیون تن یعنی 66 درصد از کل فقط به تولید ماهی از اماکن پرورشی مربوطه می شود . بقیه پرورش ماهی به طریقه پرورش در قفس (Cage culture) سود دهی اقتصادی آن را تا حدود 37 درصد بالا می برد . به طور کلی اگر موارد زیر در هر منطقه و کشور رعایت گردد پرورش ماهی و آبزیان می تواند از لحاظ اقتصادی به صرفه باشد و بدون دغدغه خاطر اقدام به سرمایه گذاری برای آن نمود . تأسیس ایستگاههای تحقیقاتی مرکزی و محلی در مورد پرورش ماهی و آبزیان .

توضیح و ارائه تسهیلات تکنیکهای جدید .

آموزش برای مأمورین محلی : معلمین و برزگران .

توسعه سرویسهای مناسب .

پیش بینی اعتبارت ویژه .

همه این موارد در هر کشور بستگی به اتخاذ سیاست روشن در مورد تشویق و توسعه پرورش آبزیان دارد .

وضعیت پرورش ماهی در ایران

     با اینکه امکانات بسیار وسیعی در میهن ما از نظر پرورش ماهی وجود دارد ولی متأسفانه تاکنون به این امر توجه چندانی نشده است . در حال حاضر در ایران به سه منظور ماهیان پرورش داده می شوند :

تکثیر و پرورش ماهی به منظور حفظ ذخایر آنها در دریا :

بدین منظور در سال 1306 ماهیان خاویاری به طریق ابتدایی در منطقه کیسوم واقع در سفید رود تکثیر و بعداً به صورت لارو به رودخانه رها می شوند . البته این پرورش نمی توانست در حفظ ذخایر این ماهی در دریا نقش مؤثری داشته باشد ، ولی از سال 1350 با افتتاح مراکز پرورش ماهی سد سنگر ، سالیانه میلیونها بچه ماهی 3 تا 5 گرمی از انواع تاس ماهیان تکثیر و پرورش داده می شد و به دریای خزر رها می شدند . طبیعی است که این نوع تکثیر و پرورش ماهی در صورتی که از صید ماهیان نارس جلوگیری شود اثرات بسیار نیکویی در مورد حفظ و افزایش ذخایر آن خواهد داشت .

در مورد ماهی سفید از طرف شرکت سهامی شیلات ایران سالیانه میلیونها لارو و بچه ماهی تولید و به رودخانه های شمال رها می شوند . در برنامه توسعه شیلات ، ساختن کارگاه پرورش ماهی سفید در سیاهکل در دست اتمام است و دو سال است که با بهره برداری از آن و رها سازی بیش از 100میلیون بچه ماهی ، اثرات مثبتی در حفظ ذخایر این ماهی با ارزش داشته است .

البته می توان تولید 6 میلیون بچه ماهی سفید 1-5/1 گرمی در سال 1352 در سد سنگر و کوششهای فراوان در رودخانه حویق در طی چند سال در تولید لارو و بچه ماهی سفید را به عنوان کارهای پردازش و موفق نام برد که خوشبختانه پس از وقفه چند ساله از سالهای قبل اقدامات مجدانه در این زمینه صورت گرفته است . هم اکنون شرکت سهامی شیلات ایران در کلاردشت ( شعبه ای از سردآبرو) یک کارگاه تکثیر مصنوعی و پرورش ماهی آزاد  بنا نموده است که در آینده ممکن است بتواند جلوی انقراض نسل این ماهی پر ارزش را که در دنیا بی نظیر است بگیرد .

تکثیر و پرورش ماهی به منظورهای تجارتی و تولید گوشت :

در این مورد اقداماتی در مؤسسات دولتی و بخش خصوصی صورت پذیرفته است . اهم فعالیتها بر روی تولید گوشت ماهی و عرضه آن به بازار در دو دسته از ماهیان سردابی و گرمابی می باشد . در دسته ماهیان سردابی چند کارگاه محدود در ایران تأسیس شده است .

    با اینکه تأسیس کارگاههای پرورش ماهیان سردابی در ایران نسبت به سایر ماهیان از قدمت بیشتری برخوردار است ولی تولیدات آن چندان رضایت بخش نیست و همواره مشکلات زیادی در محدودیت این کارگاه ها وجود داشته است .

قدیمی ترین کارگاه پرورش ماهیان سردابی در ایران ، شرکت ماهی سرای کرج می باشد که از سال 1339 قعالیت خود را در مقیاس کوچکی شروع کرده است . این کارگاه در حال حاضر با استفاده از 800 تا 1200 لیتر در ثانیه از آب رودخانه کرج و چندین چاه ، معادل 80-120 تن در سال ماهی قزل آلای رنگین کمان تولید می نماید .

شرکت ماهی قزل آلا در کنار رودخانه جاجرود از سال 1345 با ظرافیت اسمی 180تن در سال تأسیس شده است ولی هچگاه به تولید نهایی خود نرسید است . به علاوه مشکلات زیادی (‌دو بار تخریب مرکز ، یکی به وسیله جاری شدن سیل در سال 1348 و دیگری تلفات ماهی ها بر اثرورود شیره زباله تهران در سال 1362) این مرکز را تا حد تعطیل و ورشکستگی سوق داده است با فعالیتهایی که در سالهای اخیر در این مرکز صورت گرفته میزان تولید از 22 تن در سال1360 به 58 تن در سال 1362 رسیده است .

مزرعه پرورش ماهی قزل آلای یگاندشت در سال 1356 توسط مجتمع غذایی یک وی ک در قادرآباد در دشت مرغاب استان فارس تأسیس و از سال 1358 بهره برداری آن غار گردیده است . ظرفیت اسمی این کارگاه سالیانه 240 تن می باشد ولی بیشترین تولید آن در سال 1362 معادل 65 تن بوده است . چند مزرعه کوچک دیگر ماهیان سردابی نیز در ایران وجود دارند که تولیدات چشمگیری را عرضه نمی نمایند .

    مشکلات عمده ای از جمله حساسیت درجه حرارت آب ، کیفیت غذا و نداشتن پرسنل متخصص و سایر وابستگیها همواره مزارع سردابی را تهدید می کند .

مرکز تکثیر و پرورش آزاد ماهیان کلاردشت که به وسیله شرکت سهامی شیلات ایران به منظور حفظ ذخایر آزاد ماهیان تأسیس گردیده است با توجه به امکانات موجود تهیه لارو بچه ماهی و گوشت ماهی قزل آلا را نیز در اهداف خود گنجانیده است تا بتواند به عنوان یک مرکز مادر به سایر مراکز خدمات لازم را ارائه نماید . در دسته ماهیان گرمابی فعالیتهای تولیدی به مراتب بهتر و بیشتر به چشم می خورد و تعداد کارگاه هایی که در این زمینه فعالیت می نمایند متنوع و زیاد می باشند به طوری که 67 مزرعه فعال و تولیدی در آمارهای شیشلات آمده است که مجموعاً نزدیک به 4000 تن از انواع ماهیان گرمابی را تولید می نمایند تعداد مزارع ماهیان گرمابی در حال حاضر به مقدار قابل توجهی افزایش یافته و تولیدات سالیانه گوشت ماهی آنان به حدود 15000 تن بالغ می گردد . کارگاه تکثیر و پرورش شرکت سهامی کشاورزی و دامپروری سفید رود یکی از مزارع مهم و بزرگ ایران است که در سال 1345 تأسیس شده است و امروزه با مساحتی حدود 750 هکتار استخر در حدود 2000 تن انواع ماهیان گرمابی را تولید می کند (1362) .

فعالیت مزرعه پرورش ماهی کشت و صنعت کارون از سال 1361 آغاز شده است . با توجه به آب و هوای مناسب خوزستان و محل انتخابی پرورش ماهی ( نیشکر هفت تپه شوشتر ) در حال حاضر حدود 200 هکتار برای کشت ماهی آماده شده است و تا 500 هکتار توسعه خواهد یافت و تولیدات آن در سال 1361 بالغ بر 300تن ماهیان گرمابی گزارش شده است . ده ها شرکت و مؤسسات دولتی و خصوصی در این زمینه فعالیت دارند و امید می رود در آینده ای نزدیک مقدار تولیدات افزایش بیشتر یافته و گامهای مؤثری در رفع مشکلات عمده مزارع پرورش ماهی از جمله تولید لارو و بچه ماهی ، غذا و کود ، دارو و واکسن ، وسایل و تجهیزات پرورش ماهی ، تأمین پرسنل متخصص و ایجاد مراکز پژوهشی و راهنمایی برداشته شود .

مراکز تولید لارو و  بچه ماهی :

     در مورد تهیه لارو و بچه ماهی سردابی تا کنون موفقیتهای چشمگیری به دست نیامده است و کارگاه های موجود اقدام به آوردن تخمهای چشم زده قزل آلا از کشورهای دیگر به خصوص دانمارک ، استرالیا و رومانی می نمایند . اغلب تلفات تخمها در این مرحله به 90درصد هم می رسد . متأسفانه از این لحاظ وابستگی به کشورهای بیگانه هنوز ادامه دارد .

برنامه هایی به وسیله شیلات و سایر ارگانها در دست اجرا  می باشد و امید می رود در سالهای آینده بتوان بخش های عمده ای از این نیازها را برطرف نمود .

در مورد ماهیان گرمابی مشکل تقریباً رفع شده است به طوری که مؤسسات مختلف امروزه تأمین لارو و  بچه ماهی انواع کپور ماهیان پرورشی در ایران را به عهده دارند . ایستگاه پرورش کپور ماهیان پل آستانه شرکت سهامی شیلات ایران سالیانه میلیونها لارو و بچه ماهی تولید می نماید و یکی از قدیمی ترین مراکز است . کار این مرکز از سال 1345 آغاز شده است و از سال 1348 کارهای تولید لارو بچه ماهیان را به مرحله اجرا درآورده است .

     تبدیل کارگاه پرورش ماهی سمسکنده به مؤسسه تکثیر مصنوعی و تولید لارو و بچه ماهی می تواند علاوه بر نیازهای محلی منطقه ، مقادیری گوشت نیز تولید نماید . این مرکز در سال 1355 به وسیله اداره تعاون و امور روستاهای استان مازندران تأسیس گردید و طرح بازسازی آن توسط استادان گروه ماهی شناسی و بیماری های ماهی دانشکده دامپزشکی در سال 1358 ارائه گردید و سپس به وسیله شیلات ، تکمیل مرکز ادامه یافت و برنامه توسعه آن تا 50 هکتار استخر و 25 میلیون لارو و  بچه ماهی می باشد .

در حال حاضر تولید چندین میلیون لارو و بچه ماهی کپور ماهیان را در برنامه کار خود دارد . کارگاه سمسکنده ( شهید رجایی ) علاوه بر تحویل لارو و بچه ماهی به متقاضیان ، نقش عمده ای در ماهیدار کردن آبگیرهای طبیعی و رها سازی به سایر منابع آبی کشور را به عهده دارد .

مرکز شهید دکتر بهشتی (سد سنگر) علاوه بر فعالیت چشمگیر در زمینه تکثیر پرورش بچه تاس ماهیان و ماهی سفید ، در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی نیز فعالیت دارد در حال حاضر چندین میلیون لارو و بچه ماهی تولید می کند و به متقاضیان بخشهای دولتی خصوصی تعاونی ‌نهادها تحویل می دهد و همچنین همه ساله به تعداد قابل ملاحظه ای بچه ماهی به منابع آبی کشور رها می سازد .

مرکز تکثیر و پرورش ماهی اصفهان (شرکت سهامی شیلات ایران ) نیز یکی از مراکز قابل توجه در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی است که سالانه چندین میلیون لارو و بچه ماهی تکثیر و پرورش و به متقاضیان پرورش ماهی تحول و همچنین مقادیر قابل توجهی نیز به منابع آبی طبیعی کشور رها می سازد .

مراکز مختلف تکثیر و پرورش بچه ماهیان سردابی و گرمابی شرکت سهامی شیلات ایران با ظرفیتهایی به شرح زیر می باشند :

مرکز شهید دکتر بهشتی (سد سنگر و مرکز سیاهکل) سالانه علاوه بر تولید میلیونها لارو ، بیش از 70 میلیون بچه ماهی سفید ، تاس ماهی و کپور ماهیان تولید می نماید .

مرکز شهید رجایی (سمسکنده) سالانه علاوه بر تولید میلیونها لارو، بیش از10میلیون قطعه بچه ماهی تکصیر و پرورش می دهد .

مرکز کرسکان اصفهان سالانه علاوه بر تولید میلیونها لارو بیش از 6 میلیون قطعه بچه ماهی تکثیر و پرورش می دهد .

مرکز شهید دکتر باهنر کلاردشت علاوه بر وظیفه اصلی خود که تکثیر و پرورش آزاد ماهیان می باشد سالانه میلیونها لارو و تعداد 2 میلیون بچه ماهی قزل آلای رنگین کمان تولید می کند .

مهمترین گونه های پرورشی ماهیان سردابی :

انواع ماهی قزل آلا و زیست شناسی آن :

ماهی قزل آلا در آبهای سرد غنی از اکسیژن و جاری زندگی می کند . در کشور ما دو نوع ماهی قزل آلا وجود دارد .

الف قزل آلای رنگین کمان ماهی قزل آلای رنگین کمان ، بومی ساحل اقیانوس آرام آمریکای شمالی می باشد که در سال 1880 میلادی به اروپا آورده شد و به تدریج به نقاط متعدد در سراسر دنیا معرفی شد . بدن ماهی قزل آلای رنگین کمان پوشیده از خالهای سیه ستاره ای شکل است . ماهیان بالغ در دو طرف بدن نواری به صورت رنگین کمان دارند به خصوص در ماهیان نر بالغ به خوبی دیده می شود .

زمان تخم ریزی ماهی قزل آلای رنگین کمان از ماه وی تا اردیبهشت ماه است . اگر چه نژادی به دست آمده است که تخم ریزی را در آذرماه و حتی جلوتر شروع می کند وزن ماهی قزل آلای رنگین کمان در شرایط طبیعی در بعضی از دریاچه ها به9 کیلوگرم می رسد . به نظر می رسد که بهترین رشد را در شرایط طبیعی در دریاچه های کم عمق با سنگهای آهکی و PH کمی قلیایی دارد .