طرح توجیهی روغن نباتی

مقدمه

   روغنها و چربی های خوراکی بخش عمده ای از ترکیب مواد غذایی و غذای مصرفی روزانه را به خود اختصاص می دهند . رشد سریع جمعیت و نیاز به افزایش هر چه بیشتر تولید از یک سو و عدم استقلال صنایع روغن کشور از برخی لحاظ نظیر مواد اولیه ، ماشین آلات و یا کاتالیست ، خاک رنگبر و غیره از سوی دیگر ، مشکلات روز افزونی را سبب شده است که حل آنها منوط به انجام فعالیت های گسترده و تلاش بیشتر از جانب محققین ، متخصصین و مسئولین امر در این زمینه است .

   روغن کشی از دانه های روغنی به وسیله چرخهای اعصاری در ایران ، از قرنها پیش مرسوم بوده و بیشتر مصرف دارویی داشته است . مصرف روغن نباتی به عنوان یک ماده غذایی به همراه دیگر محصولاتی نظیر برنج و آرد ، از سال 1325 معمول شده است .

    مردم ایران در بدو امر با اکراه و از روی ناچاری به استفاده از روغن نباتی مبادرت می نمودند و آن را فاقد مواد مورد نیاز بدن دانسته ، حتی مصرف آن را مضر می دانستند ، تا این که به تدریج با آگاهی از ترکیبات و خواص مواد تشکیل دهنده روغن نباتی ، به مصرف آن روی آوردند و در بسیاری موارد آن را بر روغن حیوانی نیز ترجیح دادند . روغن نباتی در حال حاضر به اشکال جامد ، مایع و مارگارین مورد مصرف قرار  می گیرد ، که نوع جامد آن به علت قابلیت نگهداری طولانی تر ، بالاتر بودن نقطه ذوب و همچنین بهبود در پلاستیسیته روغن های قنادی و مارگارین . البته روغن جامد باعث بهتر شدن طعم و بوی روغن می گردد ، مورد استفاده بیشتری دارد . در مقابل ، نوع مایع آن دارای ارزش تغذیه ای بالاتری است . مصرف این فرآورده ی غذایی ، سالیانه رو به افزایش بوده ، که می توان از علل آن ازدیاد جمعیت ، افزایش درآمد ، بالا رفتن میزان شهر نشینی و حتی عادت به مصرف و . . . را نام برد .

    می باید از هم اکنون با توجه به فاکتورهای مختلفی ، نظیر : رشد جمعیت ، رشد مهاجرت و تغییر سلیقه ، رشد درآمد و . . . با برنامه ریزی صحیح که در درجه اول از مواد اولیه شروع می شود ( دانه های روغنی ) ، اقدامات مقتضی را جهت نیل به خودکفایی به عمل می آورد . لازم به ذکر است در گذشته در هیچ سالی وابستگی کشور به روغن خام کمتر از 80% نبوده است .

در اینجا لازم به ذکر است از کلیه عزیزان و سرورانی که به هر نحو ما را در انجام این مهم یاری نمودند و موجات ایجاد یک صنعت مادر را فراهم ساختند صمیمانه سپاسگذاریم

بخش اول :

کلیات

1-1- هدف پروژه

هدف پروژه تصفیه و تولید روغن نباتی جامد به میزان  3000 تن در سال در دو  شیفت کاری و رفع نیاز های مختلف این محصول در کشور و گام در جهت خودکفایی و همچنین صادرات به بازارهای هدف و در نتیجه افزایش توان اقتصادی کشور  می باشد

1-2- محل اجرا : شهرستان نیشابور- شهرک صنعتی خیام

1-3- تعداد کارکنان : 108 نفر

1-4- سوابق ثبتی مجری طرح

شرکت  شادگل در تاریخ 28/2/1378تحت شماره1135درنیشابوربه ثبت رسید .

این شرکت با مسئولیت محدود و سرمایه 000/000/000/3 ریال شروع به فعالیت کرد .

-6- مجوزات قانونی

موافقت اصولی به شماره 28084/2 به نام شرکت توسط وزارت صنایع جهت تولید میزان  000/30 تن روغن توسط وزارت صنایع ومعادن ( نمایندگی صنایع و معادن نیشابور ) جهت تولید میزان  30000 تن روغن نباتی جامد در سال صادر شده و در تاریخ  . . . تمدید گردید .

    با توجه به اقداماتی که توسط مجریان طرح از نظر پیشرفت امور ساختمانی و برخی از قسمتهای کارخانه به عمل آمده بود ، چند ماه بعد پروانه تأسیس کارخانه صادر و اعتبارات اولیه آن از تاریخ صدور به مدت یک سال تعیین و تمدید شد .

    لازم به ذکر است که این اعلامیه تاسیس به نام آقای محمد عظیمی سورانی  صادر گردیده است.   

1-7- شناخت محصول و موارد مصرف

   چربی ها و روغنها ( لیپید های غذایی ) تأثیر زیادی در لذیذ بودن غذا از طریق بهبود طعم ، رنگ و بافت غذا دارند . همچنین چربی ها و روغنها منبع بسیار خوبی از انرژی می باشند و انرژی حاصله از آنها بسیار بیشتر از کربو هیدراتها و پروتئینها است .

روغنها در تولید محصولات غذایی مختلف از جمله کیک / کلوچه / بیسکوئیت / شیرینی جات / انواع شکلات / پفک / چیپس / انواع کنسرو / ( ماهی / لوبیا و . . . ) / فرآورده های گوشتی / کالباس / همبرگر / مارگارین / کره گیاهی و انواع سس به کار می رود .

مشخصات عمومی انواع روغنهای خوراکی مایع و جامد مطابق استانداردهای تدوین شده توسط اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور بوده و برای انواع آنها تقریباً مشابه است .         

عمده ترین ماده اولیه مورد نیاز صنعت روغن ، روغن خام است که بیش از 93% آن از خارج از کشور وارد می شود .

 سازمان بهداشت جهانی میزان مصرف چربی هر فرد را روزانه 80 گرم پیشنهاد می کند . بر طبق آمار منتشره در سال 1377میزان مصرف مستقیم  روغن 43 گرم در روز بوده است که با در نظر گرفتن سایر منابع تأمین چربی این رقم کمتر از 600 گرم خواهد بود . که هنوز اختلاف زیادی با استاندارد سازمان بهداشت جهانی دارد . و البته به دلیل پایین بودن قدرت خرید مردم و نبود فرهنگ درست مصرف و توزیع مناسب کالا ستاد بسیج اقتصادی برای هر فرد سالانه 14 کیلوگرم ( 35 / 38 گرم در روز ) روغن در نظر گرفته شده است . که این مقدار با احتساب 20 گرم چربی و روغن از سایر منابع برابر 80 گرم خواهد بود .

همچنین ماده 106 قانون برنامه سوم توسعه کشور در جهت توسعه و ایجاد ظرفیت های جدید روغن کشی ، دولت را مکلف به واردات دانه های روغنی به منظور ایجاد اشتغال و تکمیل ظرفیت های کارخانجات نموده و در این راستا وزارت محترم صنایع و معادن اقدام به صدور مجوز تأسیس کارخانجات نموده است .

بدین ترتیب ظرفیت کارخانه جات روغن کشی با سیستم اکستراکسیون نزدیک به 8 / 1 میلیون تن دانه در سال 82 ( معادل 324 هزار تن کنجاله ) شد که با توجه به ظرفیت های جدید تا پایان سال 87 ظرفیت واحدهای مذکور به 6 / 3 میلیون تن دانه در سال ( معادل 648 هزار تن روغن خام و 2772 هزار تن کنجاله ) خواهد رسید . همچنین کنجاله روغن به عنوان محصول جانبی در صنعت روغن کشی محسوب می شود که 77% وزنی تولیدات این صنعت است و برای خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد .

بخش دوم :

بررسی اقتصادی

بررسی اقتصادی طرح به منظور تجزیه و تحلیل بازار و چگونگی عرضه و تقاضای محصول می باشد . به طور کلی آنالیز بازار و همچنین برآورد روند عرضه و تقاضا در آینده و تعیین میزان تولید و ارزیابی کلی از نظر اقتصادی و تعیین محدوده جغرافیایی جهت بررسی انجام می شود . بدین جهت به جمع آوری اطلاعات آماری ، به خصوص در مورد بازار محلی روغن نباتی دست زده از این طریق به بررسی بازار و پیش بینی روند آتی آن و تعیین هدف های تولیدی طرح پرداخته شده است . با توجه به اشکالاتی که در جمع آوری آمار وجود دارد ، در این بررسی سعی شده که حتی المکان آمار نزدیک به واقعیت باشد که از آن طریق برآورد خوش بینانه ای به دست آید .

2-1- شناخت محصول و موارد مصرف

    چربی ها و روغنها ( لیپید های غذایی ) تأثیر زیادی در لذیذ بودن غذا از طریق بهبود طعم ، رنگ و بافت غذا دارند . همچنین چربی ها و روغنها منبع بسیار خوبی از انرژی می باشند و انرژی حاصله از آنها بسیار بیشتر از کربو هیدراتها و پروتئینها است .

روغن ها در تولید محصولات غذایی مختلف از جمله کیک / کلوچه / بیسکوئیت / شیرینی جات / انواع شکلات / پفک / چیپس / انواع کنسرو / ( ماهی / لوبیا و . . . ) / فرآورده های گوشتی / کالباس / همبرگر / مارگارین / کره گیاهی و انواع سس به کار می رود .

مشخصات عمومی انواع روغنهای خوراکی مایع و جامد مطابق استانداردهای تدوین شده توسط اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور بوده و برای انواع آنها تقریباً مشابه است .         

عمده ترین ماده اولیه مورد نیاز صنعت روغن ، روغن خام است که بیش از 93% آن از خارج از کشور وارد می شود .

 سازمان بهداشت جهانی میزان مصرف چربی هر فرد را روزانه 80 گرم پیشنهاد می کند . بر طبق آمار منتشره در سال 1377میزان مصرف مستقیم  روغن 43 گرم در روز بوده است که با در نظر گرفتن سایر منابع تأمین چربی این رقم کمتر از 600 گرم خواهد بود . که هنوز اختلاف زیادی با استاندارد سازمان بهداشت جهانی دارد . و البته به دلیل پایین بودن قدرت خرید مردم و نبود فرهنگ درست مصرف و توزیع مناسب کالا ستاد بسیج اقتصادی برای هر فرد سالانه 14 کیلوگرم ( 35 / 38 گرم در روز ) روغن در نظر گرفته شده است . که این مقدار با احتساب 20 گرم چربی و روغن از سایر منابع برابر 80 گرم خواهد بود .

همچنین ماده 106 قانون برنامه سوم توسعه کشور در جهت توسعه و ایجاد ظرفیت های جدید روغن کشی ، دولت را مکلف به واردات دانه های روغنی به منظور ایجاد اشتغال و تکمیل ظرفیت های کارخانجات نموده و در این راستا وزارت محترم صنایع و معادن اقدام به صدور مجوز تأسیس کارخانجات نموده است .

بدین ترتیب ظرفیت کارخانه جات روغن کشی با سیستم اکستراکسیون نزدیک به 8 / 1 میلیون تن دانه در سال 82 ( معادل 324 هزار تن کنجاله ) شد که با توجه به ظرفیت های جدید تا پایان سال 83 ظرفیت واحدهای مذکور به 6 / 3 میلیون تن دانه در سال ( معادل 648 هزار تن روغن خام و 2772 هزار تن کنجاله ) خواهد رسید . همچنین کنجاله روغن به عنوان محصول جانبی در صنعت روغن کشی محسوب می شود که 77% وزنی تولیدات این صنعت است و برای خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد .

2-2- خواص فیزیکی محصول

    خواص فیزیکی چربی ها از اهمیت بسزایی برخوردار است ، چرا که بسیاری از کاربرد های تکنیکی چربی ها ، از جمله کاربرد آنها در تولید مواد خوراکی ، مبتنی است بر : حالت روغنی چربی ها ، فعالیت سطحی ، حلالیت ، نقطه ذوب ،یا دیگر خواص فیزیکی _خصوصاً برای ترکیبات بلند زنجیره . در حال حاضر ، بیشتر خواص فیزیکی چربی ها را از طریق دستگاهی می توان تعیین نمود . خواصی از چربی ها ( فیزیکی ) که در آزمایشات استاندارد مورد بررسی قرار می گیرد ، عبارتند از :

ویسکوزیته یا لزجت

کشش سطحی و کشش بین روغنها و مایعات دیگر ( کشش بین سیالی )

دانسیته و انبساط پذیری روغنها و چربی ها

نقاط ذوب

خواص حرارتی

نقاط دود ، اشتغال و سوخت

حلالیت و اختلال پذیری

خواص نوری

خصوصیات الکتریکی    

2-3- مواد اولیه

   با توجه به مطالب فصل اول مواد اولیه مورد نیاز عبارتند از :

روغن دانه وکنجاله سویا ،آفتابگردان ، پنبه ، گلرنگ ،کلزا ،کنجد ، بادام زمینی واسیدفسفریک ، سود ، خاک رنگبر ، آب ، گاز هیدروژن ، بتا کاروتن ، آنتی اکسیدانت ، اسانس ، کاتالیست نیکل ، ورق گالوانیزه با روکش قلع .

2-4- کالاهای جانشین

   از روغن گیاهی مایع ، روغن حیوانی و مارگارین می توان به عنوان جانشین این محصول نام برد ولی خواصی مثل جامد بودن ، ارزانتر و خواص خاص دیگر منحصر به روغن جامد است .

2-5- اهمیت محصول و نیاز جامعه

این محصول را می توان به نوعی به عنوان یک محصول استراتژیک نام برد چرا که منهای صادرات با توجه به جمعیت 69360 میلیون نفری کشور ، تولید سرانه همه انواع روغن گیاهی به ازای هر نفر 22 گرم در سال می باشد که همین میزان مصرف نسبت به مصرف جهانی مطابق با پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی حدود 46 % کمتر می باشد و هم اکنون بیش از 80 % نیاز کشور توسط واردات تأمین می شود .

2-6- مبانی اقتصادی 

با در نظر گرفتن نیاز جامعه و وابستگی شدید کشور به واردات این محصول صرف نظر از بحث اشتغال زایی و کمک به توسعه صنایع وابسته اجرای این طرح بسیار لازم و اقتصادی به نظر می رسد .

2-7- سیاست دولت

با توجه به وضعیت این صنعت و همچنین جایگاه آن در برنامه سوم توسعه و از آنجا که این صنعت جزو صنایع میانی و مصرفی به حساب می آید چشم انداز خوبی در وزارت محترم صنایع برای آن تصویر گردیده است و دولت محترم نیز در جهت رشد و توسعه این صنعت اهتمام ویژه ای را با وضع و پی گیری قوانینی مثل آزاد سازی واردات پنبه دانه بعد از 36 سال ممنوعیت واردات و تحت پوشش بیمه قرار دادن بیش از 296 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی که دانه های روغنی کشت می کنند و نیز بستن تعرفه 16%‌به کنجاله وارداتی ( با توجه به این که 77%‌تولیدات کارخانه جات کنجاله است و حمایت 12% را برای صنعت به دنبال داشته است ) نموده است .

 2-8- تحلیل قیمت در بازار

   طبق آخرین نتایج آماری که در مجله روغن نباتی شماره 16 و 17 به چاپ رسیده قیمت این محصول برای سال 83 در حلب های 5 کیلویی 39.167 ریال ( رشد 17% نسبت به سال 82 ) و در حلب های 16 کیلویی 112.667 ریال (رشد 13% نسبت به سال 82 ) است . لازم به ذکر است که قیمت فوق بر اساس قیمت عمده فروشی در بازار مولوی تهران تعیین شده است .

2-9- مشخصات اقتصادی محل اجرای طرح 

  به جهت پتانسیل موجود در کارخانه فعلی شاد گل نیشابور و امکانات بالقوه مطلوبی که در شهرک صنعتی خیام موجود می باشد و بنا به دلایل ذیل محل اجرای طرح در جوار کارخانه فعلی انتخاب گردیده است :

1 ) نزدیکی به شهر مشهد به عنوان بازار بزرگ مصرف خانوار و صنایع غذایی

2 ) نزدیکی به کشورهای همسایه از جمله افغانستان و آسیای میانه به منظور صادرات محصول تولید شده

3 ) وجود راههای ارتباطی مطلوب به منظور ارسال محصولات تولیدی

4 ) شرایط جغرافیایی منطقه اجرای طرح ( شهرک صنعتی خیام نیشابور ) بدلیل آب و هوای خشک یکی از مزیت های نسبی انتخاب بوده که این امر سبب کاهش هزینه های استهلاک ماشین آلات و تجهیزات و مخازن ذخیره روغن می گردد .

5 ) برخوردار بودن از منابع آب کافی از دیگر مزایای انتخاب محل به منظور اجرای این پروسه می باشد .

6 ) دارا بودن سیستم تصفیه فاضلاب که در آینده به بهره برداری خواهد رسید .

8 ) اتصال به سیستم انتقال و توزیع گاز که در آینده نزدیک در شهرک برقرار خواهد شد که این        می تواند نقش بسزایی در کاهش هزینه های انرژی داشته باشد .

9 ) وجود نیروی انسانی و کارگاههای مجهز در شهرک یکی از گزینش محل اجرای طرح می باشد .

10 ) دسترسی به مواد اولیه و دانه های روغنی بخصوص دانه پنبه در منطقه

2-10- پیش بینی بازار محصول 

    به منظور پیش بینی وضعیت بازار محصول برای دوره ی مورد بررسی ، ابتدا می بایست پیش بینی تقاضا برای این دوره به عمل آمده و سپس پیش بینی عرضه انجام پذیرد ، و در نهایت از مقایسه آنها ، وضعیت بازار محصول در آینده مشخص خواهد شد که آیا کمبودی وجود دارد یا خیر ؟ بنابراین برای پیش بینی بازار محصول به طریق زیر عمل می شود .