طرح توجیهی پرورش ماهی کپور

فصل اول

کلیاتی راجع به پرورش کپور ماهیان

1 معرفی کپور ماهیان پرورشی:

کپور ماهیان از گروه ماهیان گرمایی هستند، رشد، نمو و تولید مثل آنها در آبهای گرم با دمای بهینه 20 تا 30 درجه سانتیگراد صورت میگیرد. عمده ترین کپور ماهیان پرورشی عبارتند از:

1 کپور معمولی                     2 کپور علفخوار یا آمور

3 کپور نقره ای یا فیتوفاگ                 4 کپور سر گنده یا بیگ هد

بطور کلی پرورش کپور ماهیان بصورت توأم و در استخر های خاکی صورت می گیرد. هر یک از گونه های مذکور عادت غذایی خاصی دارند و پرورش توأم آنها باعث می شود تا از کلیه سطوح غذاهای موجود در استخر استفاده گردد. در این استخرها هم از طریق کوددهی منظم (جهت تولید غذاهای طبیعی) و هم از طریق دادن غذاهای دستی کلیه احتیاجات غذایی ماهیها تأمین می گردد.

در اینجا بطور جداگانه به تسریح خصوصیات هر یک از گونه های کپور ماهیان پرورشی میپردازیم.

الف کپور معمولی:

از ماهیانی است که بعلت داشتن گوشت وقیمت مناسب در سراسر دنیا پرورش داده می شود.

نژاد پرورشی این ماهی دارای بدنی پهن تر و گوشتی تر از نوع وحشی است. رنگ آن در دو طرف زرد طلائی و در پشت تیره است. هر یک از فلس ها در انتها دارای یک خال سایه رنگ می باشد. باله ها تیره هستند ولی باله دمی گاهی نارنجی یا قرمز رنگ است. از علائم مشخصه این ماهی داشتن بدنی پهن و یک باله پشتی ممند می باشد.

دستگاه گوارش آن نسبتاً ساده و فاقد معده مشخص است. این ماهی همه چیز خوار است و عمدتاً از جانوران کف زی، گیاهان، مواد غذایی پوسیده بستر و داخل گل تغذیه می کند. در آب و هوای گرم و معتدل، نرها در 21 سالگی و ماده ها در 32 سالگی بالغ میشوند مناسب ترین دما برای تخم ریزی 2018 درجه سانتیگراد و مناسب ترین دما جهت رشد و نمو آن 25 درجه سانتیگراد است. یک ماهی کپور 4کیلوگرمی 450300  هزار عدد تخم می گذارد.

متخصصین ژنتیک، توانسته اند از ماهی کپور معمولی چند نژاد کم فلس به نام های کپور آئینه ای، کپور خطی و کپور چرمی یا لخت پرورش دهند. این ماهی در شرایط پرورشی بخوبی از انواع غذاهای دستی استفاده می کند.

ب کپور علفخوار یا آمور:

این ماهی عمدتاً از گیاهان عالی و جلبکهای ریسه ای تغذیه می کند. تغذیه فعال این ماهی از گیاهان زمانی شروع می شود که طول ماهی به 3 سانتیمتر و بیشتر رسیده باشد. میزان غذای مصرفی این ماهی در هر شبانه روز حدود 40% وزن بدن و ضریب تبدیل غذا به گوشت حدود 1: 3025 می باشد. مرز شروع و قطع تغذیه این ماهی بین 1210 درجه سانتیگراد میرسد تغذیه ماهی آمور شروع شده و در فصل پائیز زمانی که درجه حرارت به همین حد میرسد، قطع می گردد. این ماهی از گوشت مرغوب و با ارزشی برخوردار است و به طول و وزن قابل توجهی می رسد، بطوریکه طول آن ممکن است تا 5/1 متر و وزن آن تا 50 کیلوگرم برسد. ماهی آمور دارای بدنی کشیده، سرپهن، پوزه گرد و فلسهای درشت می باشد. این ماهی بر خلاف کپور معمولی دارای یک باله پشتی کوتاه است. در سن 53 سالگی بالغ می شود، یک ماهی آمور 7 کیلوگرمی حدود 800 هزار عدد تخم تولید می کند. این ماهی نقش مفیدی در کنترل گیاهان هرز کف و دیواره های استخر دارد.

ج کپور نقره ای یا فیتوفاگ:

فلسهای این ماهی ریز و نقره ای و بدن فشرده است. روی شکم از زیر گلو تا مخرج لبه ای تیز وجود دارد. زائده های کمان برانشی آن بلند است که از دو طرف بهم متصل شده و در نهایت توده ای اسفنج مانند به وجود می آورند که کار فیلتر کردن آب و گرفتن پلانکتونهای غذائی را انجام میدهند. این ماهی در مراحل اولیه رشد از انواع فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها و در مراحل اصلی رشد عمدتً از فیتوپلانکتونها تغذیه می کند. گرچه در مورد میزان مصرف غذای آنها ارقام کاملاً صحیحی در دست نیست ولی به نظر میرسد که این ماهی روزانه به مقدار 17%  وزن بدن خود احتیاج به غذا داشته باشد. درجه حرارت شروع و قطع تغذیه شبیه کپور علفخوار است. پرورش این ماهی در استخر های خاکی مبتنی بر کوددهی استخرهاستو در شرایط آب و هوائی معتدل و گرم، در سن 43 سالگی بالغ می شود. تعداد تخم های یک ماهی فیتوفاگ 7 کیلوگرمی حدود 500 هزار عدد است. در بازارهای ماهی فروشی به این ماهی به غلط آزاد پرورشی گفته می شود.

د کپور سرگنده یا بیگ هد:

با توجه به اینکه سر این ماهی نسبت به سایر ماهیهای هم گروه خود بزرگتر است، به آن کپور سرگنده گفته می شود. بسیاری از اخصاصات ساختمانی و زیستی آن شبیه ماهی کپور نقره ای است. خالهای تیره وصله مانند روی بدن، ار ویژگیهای بارز آن است. لبه تیز روی شکم این ماهی کوتاه و تنها زیر پایه باله های سینه ای و شکمی قرار دارد. غذای اصلی این ماهی را زئوپلانکتونها تشکیل میدهند. تیغه های داخل قوس برانشی نسبتاً بلند بوده که برای فیلتر کردن انواع زئوپلانکتونهای موجود در آب تکامل یافته است. این ماهی در صورت فراوانی غذا رشد قابل توجهی می کند.

گرچه این چهار گونه کپور در مراحل اولیه زندگی عمدتاً از انواع پلانکتون ها تغذیه می کنند و رقیب غذایی یکدیگرند ولی پس از رسیدن به طول تقریبی 3 سانتیمتر و بیشتر بتدریج غذای آنها اختصاصی شده و هر یک از آنها از گروه غذاهای مربوط به خود استفاده می نمایند.

در استخر های خاکی پرورشی مواد غذائی طبیعی موجود در استخر به 4 گروه تقسیم بندی می شوند که عبارتند از:

فیتوپلانکتونها گیاهان عالی کف زیان و زئو پلانکتونها. زمانی که این چهار گونه کپور پرورشی بصورت توأم یا پلی کالچر پرورشی داده میشوند، کپور نقره ای از فیتوپلانکتون ها، کپور علفخوار از گیاهان عالی کپور معمولی از کف زیان و کپور سرگنده از زئوپلانکتونها تغذیه می کند. البته زمانی که از غذای دستی به عنوان مکمل و با قسمت اصلی غذا استفاده می شود ممکن است نحوه تغذیه و انتخاب غذا توسط ماهیها تغییر نماید، بطوریکه مثلاً ماهی آمور نیز ممکن است از غذای کنسانتره استفاده کند.

2 شرایط پرورش کپور ماهیان

الف آب

کمیت و کیفیت آب برای پرورش ماهی از جمله عمده ترین عوامل مؤثر در مزارع پرورشی ماهی است. در صورت عدم تأمین آب کافی با خصوصیات فیزیکی و شیمیائی مناسب بایستی از انتخاب زمین در آن محل به منظور پرورش ماهی صرف نظر کرد. میزان آب مورد نیاز با در نظر گرفتن کیفیت خاک بستر استخرها (نفوذپذیری خاک)، میزان تبخیر سطحی و تعویض آب در اثر فعل و انفعالت زیستی موجودات زنده استخر محاسبه می شود و معمولاً بین 53 لیتر در ثانیه در هکتار است. کیفیت آب مورد استفاده در پرورش ماهی در تمام طول سال بایستی مورد توجه قرار گیرد و باید مطمئن بود که هیچگونه منبع تغییر دهنده کیفیت آب یا آلودگی در منطقه موجود نیست. آبهای زیر زمینی مثل چاه، چشمه و قتان دارای کیفیت و ترکیب ثابتی هستند در حالیکه آبهای جاری تحت تأثیر عوامل محیطی تغییر دهنده قرار دارند. در صورتیکه منبه آبی دارای سابقه سیلابی و گل و آلودگی است بایستی امکان ته نشین شدن مواد رسوبی وجود  داشته باشد و از وارد شدن مستقیم اینگونه آبها به استخر پرورشی ممانعت شود.

مهمترین ویژگیهای شیمیایی آب جهت پرورش کپور ماهیان عبارتند از:

1 PH یا اسیدیته: PH آب بیانگر حالت اسیدی، قلیائی یا خنثی بودن آن است. بهتر آن است. بهتر است آب مورد استفاده جهت پرورش خنثی تاکمی قلیائی باشد (PH=7-8).

2 EC با هدایت الکتریکی هدایت الکتریکی آب بیانگر میزان املاح محلول آن است. EC حدود 2000 میکروموس بر سانتی متر مربع برای پرورش کپور ماهیان بسیار مناسب است ولی اگر شوری آب استخر در نهایت به حدود 5000 میکروموس برسد اثرات سوء چندانی ندارند.

3 اکسیژن محلول: آب ورودی استخر ها بایستی از میزان اکسیژن لازم برخوردار باشد بهترین میزان اکسیژن محلول آب برای کپور ماهیان حدود 65 میلی گرم در لیتر است. هر چند توان تحمل کپور ماهیان نسبت به کاهش میزان اکسیژن محلول آب زیاد است ولی این میزان نبایستی از 2 میلی گرم در لیتر کمتر شود. آب چشمه ها چاهها و قنوات معمولاً از میزان اکسیژن محلول کمی برخوردارند، بنابراین در صورتیکه قرار باشد در این مکانها استخر پرورش ماهی احداث گردد بهتر است محل احداث استخر تا مظهر قنات چشمه با چاه حدود 100 50 متر فاصله داشته باشد که آب قبل از وارد شدن به استخر فرصت اکسیژن گیری از محیط اطراف را داشته باشد.

4 سختی: میزان سختی آب جهت پرورش ماهی بهتر است در حدود 300 100 میلی گرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم باشد.

5 دما: حداکثر درجه حرارت آب نباید از تحمل کپور ماهیان پرورشی که 30 درجه سانتیگراد است تجاوز نماید. مناسب ترین درجه حرارت برای تغذیه و رشد و نمو مطلوب کپور ماهیان 35 درجه سانتیگراد است.

6 آب بایستی عاری از مواد آلاینده و فلزات سنگین باشد.

7 رنگ و بوی آب بایستی در حد طبیعی باشد.

ب خاک

استخر های پرورش ماهیان گرمابی خاکی است و خاک ماده اصلی ساختمانی این استخر ها را تشکیل میدهد. نظر به اینکه در بهره برداری از استخر های دو منظوره که عمدتاً به صورت بتنی و یا دیواره های بتنی هستند بحث احداث استخر مدنظر نمی باشد. لذا از ذکر جزئیات بیشتر در مورد خصوصیات خاک خودداری می شود.

3 احتیاجات غذائی کپور ماهیان

آبزیان نیز مانند سایر جانوران به منظور تأمین انرژی مورد نیاز فعالیتهای زیستی، رشد، نمو و تولید مثل احتیاج به مواد غذائی دارند. از نظر نوع عادت غذائی آبزیان به جهار گروه تقسیم می شوند.

1 آبزیان گیاخوار (Herbivour) مانند ماهی آمور و کپور نقره ای

2 آبزیان گوشتخوار (carnivour) مانند انواع آزاد ماهیان

3 آبزیان همه چیز خوار (omnivour) مانند ماهی گپور معمولی

4 آبزیان پوسیده خوار (detrivour) مانند میگو ها و کفال ماهیان

علیرغم تقسیم بندی مذکور، اکثر ماهیان در مراحل اولیه رشد و نمور پس از نوزادی، از موجودات ریز جانوری (زئوپلانکتونها) استفاده می کنند ولی پس از اینکه بچه ماهیها به رشد و نمو کافی رسیدند تغذیه اختصاصی خود را آغاز می کنند. برای مثال ماهی کپور علفخوار با اینکه رژیم غذائی علفخواری دارد تا رسیدن به وزن حدود 3 گرمی عمدتاً از زئوپلانکتونها تغذیه کرده و سپس وارد مرحله گیاهخواری می شود.