فصل اول
کلیات
1- 1 مقدمه :
بسته بندی به عنوان یک ابزار کارآمد سال هاست که مورد نظر کارشناسان علم بازاریابی قرار گرفته است. استفاده از انواع مختلف بسته بندی ضمن اینکه قابلیت نگهداری بهتری را به کالا می بخشد در کسب سهم بالاتری از بازار برای کالای مورد نظر نیز مؤثر است. نظریه پردازان بازاریابی، دو نقش مهم برای بسته بندی متصور هستند که عبارتند از نقش Protective و نقش Promotive ، چنانچه از واژه بکار گرفته شده برای این نقش ها نیز برمی آید نقش نخست به وجه نگهداری و دوام حاصل از بسته بندی و نقش دوم به جنبه آگاهی دهنده و پیش برنده بسته بندی اشاره دارد.
از دیگر سو توجه ناکافی به موازین بسته بندی بهداشتی موجب گشته است که محصولات مختلف غذایی کشور علیرغم دارا بودن کیفیت بسیارخوب در بدو تولید به دلیل پیدایش پاره ای آلودگی های ثانویه و یا عرضه در اندازه ها و اشکالی خارج از استاندارد یا پسند بازار هدف نتوانند به بازارهای جهانی راه یافته و مسیر را برای افزایش سطح تولید داخلی هموار نمایند. بدیهی است با اجرای طرح های فرآوری و بسته بندی بهداشتی، محصولات غذایی تولیدی کشور، قابلیت رقابت با محصولات مشابه خارجی را در بازارهای جهانی خواهند داشت.
آلودگی و فساد مواد غذایی موجب افت قابل توجه ارزش غذایی و نهایتاً خروج مواد با ارزش غذایی از چرخه مصرف می گردد، با عنایت به این موارد فرآوری و بسته بندی مواد غذایی مد نظر ارائه دهندگان طرح می باشد.
علاوه بر اینکه پرداختن به این موضوع دارای توجیه مناسب اقتصادی است با اجرای این طرح، می توان بستر مناسبی را برای اشتغال نیروهای ماهر و نیمه ماهر فراهم آورد که با توجه به ماهیت صنایع غذایی بانوان می توانند سهم بسزایی در آن داشته باشند.
1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :
بسته بندی مواد غذایی
محل اجرا :
1 – 3 – مشخصات متقاضیان :
1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :
توجه به خودکفایی این صنعت و همجنین نیاز بازار داخلی به این صنعت با توجه به این که بسته بندی مواد غذایی می تواند به رشد و شکوفایی اقتصادی کشور کمکی هر چند کوچک نماید و با در نظر گرفتن علاقه خود به فعالیت های صنعتی و بهداشتی این طرح را برای اجرا انتخاب کرده ام.
1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :
این طرح از جهات گوناگون برای جامعه مفید است ، شکوفایی اقتصادی و خودکفایی در یکی از صنایع ، سوددهی و بهبود وضعیت اقتصادی ، اشتغالزایی ، استفاده از نیروی انسانی متخصص در پرورش کالای داخلی و بهره گیری از سرمایه ها و داشته های انسانی در بالندگی کشور .
1 – 6 - وضعیت و میزان اشتغالزایی :
تعداد اشتغالزایی این طرح 18 نفر میباشد .
تاریخچه و سابقه مختصر طرح :
ارایه دهندگان خدمات بسته بندی مواد غذایی کاملا در زنجیره مواد غذایی دخیل بوده و عمیقا بر ایمنی و سلامت مواد غذایی تاثیر گذار هستند. این استانداردها ارایه دهنده دور نمای فنی خاصی را به منظور القای مسؤولیت پذیری در تولید کنندگان از طریق پایه گذاری گسترده سیستمهای مدیریت ایمنی شناخته شده برای مواد غذایی هستند. این استاندارد نمایانگر الزامات «انجام مسؤولیت» یا due diligence برای تولیدکنندگان بسته بندی، ارایه کنندگان خدمات بسته بندی و پرکردن و توزیع کنندگان برای ارایه شواهد لازم در دفاع حقوقی و نشان دادن تمهیدات لازم برای جلوگیری از حوادث می باشد.
استاندارد BRC IOP، ابتدا نشانگر دقیقی برای تولیدکنندگان مواد قابل استفاده در بسته بندی و نیز برای محصولات مشابه مرتبط با غذا همچون فویل آلومینیوم، کارد و چنگال یکبار مصرف، و فنجانهای پلاستیکی ارایه می دهد.
GMP FEFCOمنحصرا به تولید کنندگان مقوای مورد استفاده بسته بندی اختصاص داده شده است. اینها استانداردهایی جامع جهت پوشش دادن به بهداشت و سلامت و ایمنی محصولات در صنایع بسته بندی می باشند.
استاندارد ISO22000، استانداردی پایه ای است که به سازمانها و شرکتها این امکان را می دهد که ریسکهای مربوطه را شناخته و آنها را به طور اثر بخش از نظر ایمنی و صرفه اقتصادی مدیریت کنند. این استاندارد رویکردی سیستماتیک در اختیارتان قرار می دهد که کلیه جنبه های زنجیره غذا، از خرید مواد خام تا مصرف نهایی در رستوران، تهیه غذا(catering)، تولید تجهیزات، ماشین آلات و مواد شیمیایی، و بخش خدمات نظیر کنترل آفات، شستشو، حمل و نقل و تدارکات را تحت پوشش قرار می دهد.
براساس مطالعات انجام شده توسط محققان، افزایش کاربرد نوعی ترکیب شیمیایی موسوم به بیسفنول که معمولادر بسته بندی های پلاستیکی موادغذایی و نوشیدنی ها مورد استفاده قرار می گیرد، نقش بسیار مهمی در افزایش آمار مبتلایان به بیماری های قلبی عروقی، دیابت نوع دوم و همچنین ایجاد اختلال در آنزیم های کبدی دارد. این ماده با تولید جهانی بیش از 2 میلیون تن در سال 2003 و افزایش تقاضای 6 تا 10 درصد در سال به عنوان یکی از مواد شیمیایی که در حجم بسیار زیادی در سراسر دنیا تولید می شود، شناخته شده است که از آن در بسته بندی و پوشش پلاستیکی بسیاری از محصولات مصرفی استفاده می شود. بر این اساس قرار گرفتن در معرض این ماده شیمیایی از طریق مواد غذایی، آب آشامیدنی، مواد پرکننده دندانپزشکی، تنفس پوستی و همچنین استنشاق گرد و غبار خانگی می تواند نشان دهنده وجود مقادیر قابل توجهی بیسفنول در بیش از 90 درصد کشورها در سطح دنیا باشد. وجود شواهدی مبنی بر پیامدهای نامطلوب ناشی از افزایش سطح این ماده در میان جمعیت های حیوانات نشان دهنده این است که باید برای جلوگیری از گسترش این پیامدها در جوامع انسانی تدابیری اتخاذ شود.
اگر چه این نخستین بار است که مطالعاتی در این زمینه انجام می شود، اما محققان امیدوارند با استفاده از نتایج به دست آمده از آن بتوانند سطح طبیعی مقدار این ماده در محیط را شناسایی کنند. آنها دریافته اند مقدار متوسط غلظت این ماده با توجه به در نظر گرفتن شرایط سنی و جنسیت افراد نقش موثری در ابتلابه بیماری های قلبی عروقی و دیابت دارد و سبب افزایش 39 درصدی این گروه از بیماری ها شده است. علاوه بر این افزایش غلظت این ماده منجر به افزایش اختلال در آنزیم های کبدی ایجاد و تغییرات غیرطبیعی در غلظت 3 آنزیم کبدی خواهد شد. اگرچه اثرات نامطلوب و قابل توجه این ماده در کاهش سلامت انسان ها مورد تایید قرار گرفته و لزوم اتخاذ تدابیری مناسب برای کاهش غلظت این ماده در محصولات مصرفی را آشکار کرده است، اما همچنان لازم است در این زمینه مطالعات بیشتری انجام شود. از آنجا که تولید جهانی بیسفنول در حال حاضر به حدود 4 میلیارد کیلوگرم در سال رسیده است، به نظر می رسد جلوگیری از کاربرد مستقیم آن در ظروف محتوی مواد غذایی و نوشیدنی در مقایسه با دستیابی به راهکارهایی برای حل بحران ناشی از گسترش آلودگی های این ماده شیمیایی به علت دفن فرآورده های حاوی این ماده در محل جمع آوری زباله یا انباشته شدن آن در اکوسیستم های آبزی به مراتب بسیار آسان تر باشد؛ اگرچه بسیاری از کشورها آلودگی های ناشی از تجمع مواد حاوی ماده شیمیایی بیسفنول را یکی از بزرگ ترین و پرمخاطره ترین آلودگی های زیست محیطی اعلام کرده اند. با توجه به این که تایید نتایج به دست آمده از این تحقیقات مدت زمان زیادی به طول خواهد انجامید و انتخاب جایگزین مناسب برای این ماده در ساخت بسته بندی های پلاستیکی مواد غذایی و نوشیدنی ها مستلزم انجام تحقیقات بسیار زیادی است تا بتوان با انتخاب ماده ای مناسب و بی ضرر پیامدهای ناشی از این ماده در سلامت عمومی را به حداقل رساند، بنابراین به نظر می رسد مداخله سازمان های دولتی مسوول تامین بهداشت عمومی و سلامت جامعه می تواند نقش موثری در بهبود وضعیت سلامت افراد جامعه و کاهش مشکلات ناشی از آن در سلامت افراد داشته باشد.
تمامی موادی که با مواد غذایی در تماسند، خصوصا مواد بسته بندی، چه از نظر عدم محافظت صحیح از مواد غذایی و چه از طریق جلوگیری از آلوده شدن، می توانند ایمنی و سلامت مواد غذایی را به خطر بیندازند.
استاندارد BRC IOP که توسط فروشندگان انگلیسی و استاندارد GMP FEFCO که توسط تولید کنندگان مقواهای بسته بندی به وجود آمده اند، هر دو از طریق کاربرد اصول HACCP و GMP که مختص این بخش از صنایع غذایی می باشند، به الزامات تضمین ایمنی مواد غذایی اشاره دارند.
استاندارد BRC IOPنیازمند موارد زیر است:
· تعیین و انتخاب یک سیستم آنالیز مخاطرات رسمی
· یک سیستم مدیریتی مستند
· کنترل استانداردهای کارخانه، محصولات، فرآیندها و پرسنل
مقواهای صاف و موج دار(Corugated) به منظور بسته بندی بسیاری از کالاها مورد استفاده قرار می گیرند. هر دوی آنها دارای خصوصیات منحصر به فردی هستند که آنها را مناسب صنعت بسته بندی می نمایند. مقواهای موج دار اغلب در تماس مستقیم با مواد غذایی کاربرد ندارند. این در حالی است که مقواهای صاف به طور گسترده برای بسته بندی مستقیم و در تماس مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند.
الزامات مورد نیاز برای مواد غذایی به تدریج دقیقتر شده اند؛ همچنین مقررات موجود در این زمینه در حال نهایی شدن هستند(توسط FEFCOو ESBOبه عنوان نمایندگان صنایع تولید مقواهای صاف و موج دار که متوجه لزوم اقدام در مورد توجه به الزامات مشتریان شده اند).
استاندارد بین المللی GMP FEFCOبر اساس این فرضیه که هیچ «نقطه کنترل بحرانی» در پروسه تولید مقوای خاص بسته بندی وجود ندارد پایه گذاری شده است؛ چرا که تمامی ریسکها و مخاطرات توسط GMP ها به خوبی کنترل شده اند. در این طرح یک «لیست مخاطرات» مرتبط با هر سایت تولیدی و یک GMP سازگار به صورت عمومی تامین شده است.
زنجیره ایمنی مواد غذایی و زنجیره «انجام مسؤولیت» یا due diligence وابسته به آن بر پایه همکاری صحیح کلیه عوامل فعال در بازار استوار شده است. این مساله که شما به عنوان یک تامین کننده مورد اطمینان باشید، بستگی به توانایی شما در فراهم آوردن محصولات سالم دارد.
این استانداردها منافع بیشماری را برای شما به ارمغان می آورند:
· تصدیق اولیه که توسط تولیدکننده انجام می شود به همراه فرکانس انجام ارزیابی توافق شده به تولید کننده امکان ارایه گزارش کار به فروشندگان مواد غذایی و سایر سازمان ها را می دهد.
· استانداردهای مشروح، زمینه های بهداشتی و ایمنی محصول را در سرتاسر صنعت بسته بندی تحت پوشش قرار می دهند.
· تولیدکنندگان بسته بندی می توانند از توجه و به کارگیری اصول بهداشتی مناسب(good hygiene practices)و زنجیره due diligence توسط تامین کنندگانشان مطمئن شوند.
· بررسی های مداوم و تایید انجام پیگیریهای مناسب در مورد اقدامات اصلاحی نشان می دهند که یک سیستم خودجوش بهبود در کیفیت، بهداشت و سلامت محصول در حال عملکرد درست می باشد.
استاندارد ISO22000، استانداردی پایه ای است که به سازمانها و شرکتها این امکان را می دهد که ریسکهای مربوطه را شناخته و آنها را به طور اثر بخش از نظر ایمنی و صرفه اقتصادی مدیریت کنند.
بسته بندی مواد غذایی و ظروف یکبار مصرف
بسته بندی جزئی از ماده غذایی است بنابراین اگر مواد تشکیل دهنده ظروف مناسب نباشد می تواند بر غذا تاثیر نامطلوبی بگذارد.
باید توجه کنیم که هر نوع غذایی به یک نوع fبسته بندی نیاز دارد تا مواد موجود در آن حفظ شود. امروزه با افزایش جمعیت و نیاز گروه های مختلف سنی و افزایش مصرف غذا در خارج از منزل ٬ نیاز به استفاده از ظروف یکبار مصرف افزایش یافته است.ظروف یکبار مصرفی که امروزه استفاده از آنها بسیار متداول است از جنس پلاستیک میباشند. بطور کلی پلاستیک ها پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه ای به نام مونومر تهیه می شوند. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر هستند. در حالی که پلیمرها خنثی هستند و مشکلی ندارند اما اشکال کاراینجاست که معمولا"در فرآیند تهیه پلیمرها مقداری مونومر باقی می ماند برای همین در استفاده از پلاستیک ها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود .استفاده نابجا از ظروف پلی اتیلن (پلاستیک ی)موجب آزاد شدن مواد آلی و ترکیبات شیمیایی موجود در دیواره ظروف و ورود آنها به داخل مواد غذایی می شود که مصرف آنها برای سلامتی مضر است و ممکن است مشکلات گوارشی و حتی بروز برخی بدخیمی ها در افراد را به دنبال داشته باشد. استفاده روز افزون از ظروف یکبار مصرف در جامعه یک تهدید بزرگ برای تخریب محیط زیست و از بین بردن سلامت جامعه است چرا که این ظروف علاوه بر انتقال بیماری به افراد مصرف کننده در روند تجزیه نیز مدت طولانی لازم دارد. تحقیقات صورت گرفته بیانگر این موضوع بوده که حداقل زمان تجزیه ظروف یکبار مصرف در زمین بیش از 340 سال است. با توجه به موارد پیشگفت ضروری است بخاطر داشته باشیم: -بسیاری از واحدهای تولیدکننده ظروف یکبار مصرف پروانه ساخت از وزارت بهداشت نداشته ٬ بنابراین هیچ نظارتی برمواد اولیه مصرفی ٬ مراحل تولید ٬ محل تولید و ....توسط ارگان های مسئول وجود ندارد.
جنس بطری های آب معدنی یا آب آشامیدنی PVC میباشد که مشکلی هم برای سلامت انسان بوجود نمی آورد اما استفاده بیش از 6 ماه از این بطری ها توصیه نمی گردد. بنابراین خانواده ها هر چند وقت یکبار بایستی بطری ها را تعویض نمایند. همچنین استفاده طولانی مدت از این بطری ها برای نگهداری مواد اسیدی مثل آب لیمو , آب غوره و سرکه برای سلامتی مضر میباشد. - در هنگام استفاده از این ظروف به علامت اختصاری که در کف ظرف حک شده نیز توجه کنید ظروفی که با علامت PE , PP , PS نشان داده می شوند و سفید رنگ هستند میتوانند برای بسته بندی مواد غذایی گرم و مرطوب مورد استفاده قرار گیرند ولی برای نگهداری غذاهای داغ مانند آش , شله زرد و .... مناسب نیستند. - ظروف یکبار مصرف با رنگ شفاف , روشن و شیشه ای رنگ باید برای مواد غذایی سرد استفاده شوند و تحت هیچ شرایطی نباید برای توزیع مواد غذایی داغ از آنها استفاده کرد و از آنها فقط برای مایعات و مواد غذایی خنک مثل شربت , شیرسرد , آبمیوه و آب استفاده می شود.
- ظروف یکبار مصرف سفیدرنگ و فوم داربرای مواد غذایی سرد ٬ گرم و مرطوب مناسب هستند ٬ ولی برای مواد غذایی داغ نباید استفاده شوند . استفاده از این ظروف مثلا" برای پیتزایی که در دمای 140 درجه سانتیگراد طبخ می شود توصیه نمی گردد. - استفاده ازاین ظروف برای مواد غذایی و آشامیدنی با دمای بالای 65 درجه سانتیگراد و مواد غذایی چرب ممنوع است چرا که باعث آزاد شدن مونومرها می شود و این مونومرهای شیمیایی سلامت انسان ها را به مخاطره می اندازد و سرطان زا هستند. - در ساخت ظروف یکبار مصرف به منظور جلوگیری از شکنندگی ظروف از مواد پلاستیک ی لایزر استفاده می شود . بنابراین اگر در درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود ٬ این مواد حل شده وارد بدن میشودو بدلیل داشتن ترکیبات خاص منجر به بروز سرطان های مختلف می شود. این خاصیت به خصوص در مورد ظروف یکبار مصرف شفاف که درصد بالاتری از مواد سرطان زا را دارا هستند و در جامعه کاربرد بیشتری هم دارند بسیار حائز اهمیت است. - نکته مهم دیگر در استفاده از ظروف یک بار مصرف به نوع رنگی این ظروف مربوط می شود که استفاده از آنها احتیاط بیشتری را می طلبد چرا که اصولا" جنس یکبار مصرف ها به گونه ای است که توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ ٬ رنگ حل می شود ویک لایه از آن همراه غذا یا چای وارد بدن می شود. - هنگام استفاده از ظروف یکبار مصرف مراقب باشید که این ظروف از مواد پلاستیک ی بازیافتی تهیه نشده باشند. معمولا" ظروف یکبار مصرف باز یافتی کدر و تیره هستند و شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت ندارند. - استفاده از ظروف پلاستیک ی و یکبار مصرف برای مواد غذایی خشک زیان چندانی ندارد اما برای مواد غذایی مرطوب امکان انتقال منومر آزاد به داخل مواد غذایی و سپس بدن وجود دارد. - برای آشامیدن چای و نوشیدنی های داغ لیوان های مقوایی و کاغذی مناسب تر هستند. - به منظور پیشگیری از خطرات ناشی از ظروف یکبار مصرف , افراد باید هنگام استفاده از این ظروف نکاتی را رعایت نمایند از جمله اینکه ظروف پلاستیک ی یکبار مصرف حاوی غذا را داخل ماکروفر قرار ندهند و بطریهای یکبار مصرف حاوی آب آشامیدنی را داخل فریزر نگذارند. - جهت جلوگیری از عوارض ظروف یکبار مصرف باید از ظروف شیشه ای پیرکس و سرامیک برای حرارت دادن به غذاها استفاده کرد. جهت حرارت دادن به غذا داخل ماکروفر بهتر است از حوله های کاغذی به جای پوشش های شفاف نایلونی یا پلاستیک ی استفاده شود. - بهترین ظروف یکبار مصرف برای استفاده , ظروف یکبار مصرف گیاهی است که به لحاظ بهداشتی و هم زیست محیطی کاملا" مناسب است و در کشورما به تولید انبوه نیز رسیده است.