فصل اول
کلیات
1- 1 مقدمه :
کلسیم که نقش اساسی در شکل گیری و استحکام استخوان ها و سلامت دندان ها دارد، از مهم ترین ترکیبات موجود در شیر است. فسفر که برای بسیاری از واکنش‌های شیمیایی بدن و فعال کردن آنزیم‌ها لازم است و در رشد و ترمیم بافتی دخالت دارد، در میان املاح موجود در شیر حضور داشته و به غیر از آن، سدیم و پتاسیم که در تنظیم اسیدی و بازی بودن سلول های بدن نقش ایفا می کنند، با خوردن شیر دریافت می شوند. نوشیدن شیر در بهبود علایم قاعدگی که با نام سندرم پیش از قاعدگی معروف است، نقش به سزایی دارد. بسیاری از خانم ها قبل از دوران قاعدگی دچار نشانه‌هایی از جمله افسردگی، اختلالات خلقی، کمردرد و سردرد می شوند. این افراد باید بدانند که مصرف شیر می تواند این نشانه‌ها را تسکین دهد.شیر برای داشتن ناخن‌ها، دندان‌ها و موهایی سالم تر لازم است. این نوشیدنی چون کلسیم فراوان دارد، مصرفش به همراه ویتامین D باعث استحکام استخوان‌ها و دندان ها و تقویت رشد موها و پیشگیری از ریزش آن ها می شود. وجود کلسیم به همراه ویتامین A ، ویتامین های گروه B و پتاسیم مانع از نرم و نازک شدن موها می شود و به درخشان شدن آن ها کمک فراوان می کند.
1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :
جمع آوری شیر
محل اجرا :
1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :
توجه به خودکفایی این صنعت و همجنین نیاز بازار داخلی به تولید این محصول با توجه به این که جمع آوری شیر می تواند به رشد و شکوفایی اقتصادی کشور کمکی هر چند کوچک نماید و با در نظر گرفتن علاقه خود به فعالیت های صنعتی این طرح را برای اجرا انتخاب کرده ام.
1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :
این طرح از جهات گوناگون برای جامعه مفید است ، شکوفایی اقتصادی و خودکفایی در تولید یکی از محصولات ، سوددهی و بهبود وضعیت اقتصادی ، اشتغالزایی ، استفاده از نیروی انسانی متخصص در پرورش کالای داخلی و بهره گیری از سرمایه ها و داشته های انسانی در بالندگی کشور .
1 – 6 - وضعیت و میزان اشتغالزایی :
تعداد اشتغالزایی این طرح 7 نفر میباشد .
تاریخچه و سابقه مختصر طرح :
مطالعات بسیاری نشان داده است که مصرف روزانه شیر به همراه میوه‌ها و سبزیجات، هم در بچه‌ها و هم در بزرگسالان باعث کاهش فشار خون بالا می شود. اگر چه هنوز مکانیسم آن مشخص نیست، اما به نظر می رسد که کلسیم، پتاسیم، منیزیم و پروتئین شیر نقش مهمی در این زمینه داشته باشند.
تحقیقات زیادی وجود دارد مبنی بر این که مصرف شیر و لبنیات، خطر بیماری های قلبی عروقی را کاهش می دهد. مردانی که بیشتر از دیگران شیر مصرف می کنند، کمتر دچار حملات قلبی می شوند. همچنین مصرف شیر کم چرب به دلیل سرشار بودن از کلسیم میزان کلسترول بد را در خون کاهش داده و میزان کلسترول خوب را بالا می برد، اما فراموش نکنید که منظور ما از شیر، نوع کم چرب آن است.
شیر و فرآورده های آن بدلیل ارزش غذایی زیاد درتغذیه انسان وسلامت جامعه نقش مهمی برعهده دارند. از طرف دیگر همین ویژگیها وصفات ممتاز غذایی درشیر،سبب می شود شیر بسرعت آلوده شود باعث انتشار عوامل بیماری زا گردد. به همین دلیل چنانچه دربهداشت شیر درمراحل مختلف تولید، جمع آوری،حمل ونقل،تغییر ،تبدیل و توزیع و حتی مصرف آن دقت کافی نشود،بیماریها وعوارضی را درانسان ایجاد می کند.
درسبد غذایی هرایرانی مصرف شیر و فرآورده های آن سهم بسزایی دارد. بطوری که مصرف تقریبی سرانه هر ایرانی بیش از 103 کیلوگرم درسال است واز این جهت ایران دربین کشورهای جهان درمصرف شیر رتبه بلایی دارد(مصرف سرانه شیر درجهان 120 کیلوگرم درسال است).
توجه روزافزون جامعه ایرانی به مصرف شیر وفرآورده های آن شکوفایی صنایع شیر را به ارمغان آورده است.بطوری که صنایع تبدیلی آن دردوره اخیر بیش از 150 درصد رشد داشته است . افزایش تولید و کیفیت شیر از اهمیت زیادی برخوردار است . تا چند سال پیش توجه تولید کنندگان تنها برروی کمیت یا مقدار تولید بود و بدلیل عدم توجه کافی برکیفیت و بهداشت،آلودگی میکروبی افزایش وزمان ماندگاری شیر و فرآوری لبنی کوتاه می شد که خطرات مسمومیت وبیماری مصرف کنندگان نیز به دنبال داشت.
به همین لحاظ امروزه کیفیت وبه استاندارد رسیدن شیر و تولیدات آن برکمیت اولویت دارد.در این راستا ساماندهی تولید، حمل و فرآوری و توزیع مناسب آن سبب بالا بردن کیفیت می شود.
تعریف شیر خام سالم:
شیر خام سالم عبارت است از مایع مترشحه ودست نخورده حاصل از دوشش کامل پستان دام سالم(گاو،گوسفند،بز،گاومیش،شتر و غیره) که با اصول صحیح ، تغذیه و نگهداری شده باشد،شیر باید درشرایط بهداشتی دوشیده شده و آب وهیچ ماده دیگری به آن اضافه ویا از آن کم نشده باشد.
خواص شیر:
شیر از کاملترین غذاهاست و مصرف آن درمراحل مختلف رشد افراد اهمیت زیادی دارد. مصرف شیر بعد از دوران شیرخوارگی درکودکان سبب تکمیل استخوان بندی وتامین انرژی( به لحاظ داشتن کلسیم، چربی و پروتئین) می شود. خوردن شیر تازه توسط نوجوانان و جوانان موجب تامین انواع مواد پروتئینی، چربی،مواد معدنی و ویتامینها شده و استعداد،بهره هوشی ،شادابی و لطافت پوست را درآنها سبب می شود.
درمیانسالان وسالمندان شیر کم چرب تامین کننده انرژی روزانه ویکی از عوامل جلوگیری از پوکی استخوان می باشد. از آنجا که شیر به راحتی هضم می شود واز انرژی زیادی برخوردار است،برای افراد سالمند وبیمار بسیار مفید است. وجود مواد معدنی و پروتئینی و انواع ویتامینها درشیر سبب ترمیم زخم معده می شود. با این حال مصرف شیرهای آلوده و با بارمیکروبی بالا و همچنین حساسیت نسبت به لاکتوز شیر دربرخی از افراد سبب ناراحتی معده می شود و برای این افراد توصیه می شود شیر پاستوریزه رقیق و سرد شده استفاده نمایند. یکی از توصیه های مهمی که کارشناسان تغذیه دارند آن است که از مصرف قهوه و چای به تنهایی خودداری کنند و همیشه این نوشیدنیها را با شیر بنوشند تا مبتلا به ناراحتی معده و احتمالاً زخم معده نشوند.
عوامل ایجاد آلودگی درشیر:
شیر درمراحل زیر ممکن است آلوده و یا به عبارتی دچار افزایش بارمیکروبی شود:
- جایگاه نگهداری دام
- بیماری دام
- جایگاه شیردوشی
- جمع آوری شیر
- نگهداری شیر درمراکز
- حمل و نقل شیر
- تحویل شیر به کارخانه
- فرآوری وتوزیع شیر
1- جایگاه نگهداری دام:
یکی از عوامل مهم تامین سلامت دام و تولید شیر بهداشتی داشتن محیط مناسب و بهداشتی نگهداری دام است. جایگاه نگهداری دام بایستی قابل شستشو و ضد عفونی وبدون شکاف وسوراخ باشد.
وجود شکاف وسوراخ باعث می شود که حشرات و کنه ها و حیوانات موذی درآنها مستقر شوند.
دیواره های جایگاه نگهداری بایستی صاف باشد. انبار علوفه و کنسانتره لازم است خشک و غیر قابل نفوذ برای حیوانات موذی بوده و از محل نگهداری دام و اصطبل ها جدا باشد. دام های بیمار باید از گله جدا و تا زمان بهبودی کامل درمکان دیگری نگهداری شوند. کف اصطبل ویا جایگاه باید دارای پوشش سخت و صاف و غیر لغزنده بوده ودارای کانال فاضلاب و شیب مناسب باشد ورطوبت را بخوبی جذب کند. اصطبل بایستی دارای هوای کافی،تازه و مطبوع ونور مناسب باشد. جمع آوری کود و فضولات از مهمترین عامل کاهش آلودگی وکاهش نفوذ بیماری به دام است. بدن دام بخصوص،پستان واطراف آن و کشاله ران درقسمت داخلی نبایستی آلوده به کود و فضولات باشد.
2- بیماری دام:
بعضی از بیماری های مثل بروسلوز و سل می توانند از طریق شیر و فرآورده های آن به انسان منتقل شوند. مهم ترین مسئله ای که دامدار بایستی به آن توجه کند بیماری ورم پستان است. این بیماری علاوه برکاهش تولید شیر سبب آلودگی شیر و غیرقابل مصرف شدن آن می شود. نگهداری دام مبتلا به ورم پستان درکنار سایر دام ها و یا دوشیدن این دامها همراه با دام های سالم،سبب انتشار بیماری به بقیه و کاهش تولید شیر تا 50 درصد می شود. دام های بیمار و تب دار آلودگی را به شیرمنتقل می کنند. بیماریهای مختلفی از طریق شیر به افراد شیردوش ویا کارگر شیردوشی وهمچنین افراد مصرف کننده شیر منتقل می شود.
3- بهداشت جایگاه شیردوشی:
گاوها برای شیردوشی لازم است به محل دیگری غیراز اصطبل نگهداری دام برده شوند. این امر علاوه بررعایت بهداشت شیر،اولین برنامه تحریک گاو برای ترشح شیر است که سبب آزاد شدن شیر و شل شدن پستان و عضلات پستان و انجام دوشش کامل می شود.
نکاتی که درهنگام شیر دوشی باید رعایت شود:
پستان گاو قبل از شیردوشی باید با آب ولرم شستشو و تمیز شود.
آب شستشو باید دارای درجه حرارت 40 درجه سانتیگراد ومحتوی ماده ضدعفونی باشد. این امر سبب پاک کردن چربیها و کود و مواد خارجی اطراف پستان دام می شود.
خشک کردن پستان پس از شستشو با حوله یا دستمال کاغذی یک بار مصرف سبب تمیز شدن پستان وجلوگیری از نفوذ قطرات آب و مواد آلوده به داخل شیر می شود.
محل شیردوشی باید درمحیطی آرام و ساکت و عاری از گرد و غبار باشد.
به منظور جلوگیری از گرد و خاک و آلودگی شیر درحین شیردوشی از تغذیه دام خودداری شود.
فرد شیردوش با رعایت نکات بهداشتی، شستشو و ضدعفونی کردن دست ها بایستی بتواند تمامی شیر داخل پستان را بدوشد.
دوشیدن شیر باید طبق برنامه درساعت مشخص درهرروز و سریع و بدون انقطاع انجام گیرد.
دستگاه شیردوشی لازم است پس از تمام شدن دوشش سریعاً از پستان جدا شود،تا آسیبی به پستان نزند درغیر این صورت سبب ورم پستان می شود.
پس از خاتمه دوشش سرپستانک ها درماده ضدعفونی که از قبل آماده شده غوطه ور وضد عفونی شوند.
گاوهای بیمار و مبتلا به ورم پستان باید درآخر شیردوشی و شیرآنها درفاضلاب ریخته شود.
شیرگاوهایی که تحت درمان آنتی بیوتیک و دارو هستند تا زمانی که این احتمال وجود دارد که دارو درشیر باشد(معمولاً 3 تا 7 روز)نباید با شیر سالم مخلوط شود. شیر این گاوها باید درفاضلاب ریخته شود.