پروژه کارآفرینی قالی بافی

فصل اول

کلیات

1- 1 مقدمه :

فرش ایران دارای تاریخی بسیار طولانی است، در ایران از دیرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مکشوفه از گذشتگان گویای آن است که فرشبافی به صورت هنری دستی ، مردمی ، روستایی و عشایری در ایران سابقه بس دراز دارد.

پروفسور «رودنکو» کاشف «فرش پازیریک» معتقد است که قالی مذکور  کار مردم ماد یا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. توجه به نقش های مشابه و هم زمان این فرش در ستون های تخت جمشید نیز این نظریه را تایید می نماید. آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است که گفته اند بافت ایران بوده است . برخی مورخان در مورد حمله رومیان به ایران و غارت دستگرد قالی را از جمله غنایمی که در این غارت به دست آورده شده، قید نموده اند و نیز منابع یونانی از قالیهای زربفت ایران یاد کرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی که به تأیید روایات مختلف، دربافت آن به کار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی و صنایع جنبی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فکر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده که گاه با فراغت فکری هنرمندان و محیط مناسبی که برای رشد و شکوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی که بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیکر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است.

عصر مغول یعنی قرن هفتم هجری را می توان دروان بس غم انگیز برای انواع هنر ایرانی دانست و پس از آن قرون دهم  و یازدهم هجری را که عصر صفویان است زمان شکوفایی طبع هنری مردم ایران باید به شمار آورد. آغاز دوران صفوی متفارن با رشد بسیاری از هنرهای دستی و توسعه آن در کلیه شئون جامعه بوده است. بسیاری از هنرمندان ایرانی در این دوره ظهور کرده اند که با اغتنام فرصت از آرامش و محیط مساعدی که به وجود آمده عمر گرانبهای خود را بر سر ارتقاء سطح کیفی هنر و صنایع دستی نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه های زیبا و هنرمندانه جایگاه این صنایع به ویژه فرش را به حد اعلاء خود رسانیده اند و نام ایران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهمیت عصر صفویه در اعتلاء هنر ایران و توجهی که در این زمان به صنعت قالیبافی مبذول شده، جا دارد به این عصر و وضعیت هنرمندان و قالیباقی آن مشروح تر بپردازیم.

 فرشهای دوران صفویه را می توان متعلق  به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب که به"شاه طهماسبی" معروف است و خود مکتبی خاص دارد که به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می کرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات کلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد که تا اواخر قرن 9 هجری در ایران بافته می شد و بعدأ به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شکارگاه متداول شد. دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس که به مکتب " شاه عباسی" معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مکتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچک ترنج/ ب – طرح شکارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .

اینک با توجه به سهولت ایجاد ارتباط بین هنرمندان نقاط مختلف و پیشرفت تکنیک طراحی و نقش پردازی، فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تکامل رفته است، طرحهای محلّی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همکاران خویش کاملاً با خبر می گردند. وسایل کار طراحی پیشرفت نموده و تکنیک جدید به کمک هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تکثیر طرحهای خود اقدام می کنند. بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندرکاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، کرمان، کاشان، اصفهان، اراک ، داد و ستد این کالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است که بازار صادرات فرش های نو و کهنه گرم شده و کارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است. این قالیها به اروپا به ویژه کشور آلمان و آمریکا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی کشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواستشان تشویق و ترغیب می نماید. مجموعه این اقدام طی قرن اخیر در جهت تقویت بنیه اقتصادی کشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمایه در کار طرح و رنگ فرش و سفارشات غیر مسئولانه ایشان به کیفیت این دستباف لطمه وارد ساخته است. عدم نظارت صحیح بر کار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان رقابت کشانده واز سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندرکاران و انجام تقلباتی در مراحل مختلف تهیه موارد اولیه و تولید فرش وا داشته و در نتیجه موجبات سقوط کیفیت و کمیت و گرمی بازار فرش ایران را فراهم نموده است به منظور ایجاد پیوستگی ارتفاء سطح کیفی این دستباف ارزشمند و تداوم تاریخ پرآوازه ی آن هوشیاری و کوششی همه جانبه لازم است که امید است عشق و علاقه عامه مردم به این میراث اجدادی خود آن را در ضمیر کلیه دست اندرکاران بیدار سازد.

1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :

کارگاه قالیبافی

1 – 3 – مشخصات متقاضیان :

1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :

فرش یکی از کالای زینتی خانه های ایرانی است ، امروزه با توجه به گرایش مردم به زندگی مدرن و استفاده از انواع کفپوشها همچنان فرش اصیل ایرانی جایگاه خود را حفظ کرده است و همچنین بسیاری از مردن ترجیح می دهند از فرشهای ایرانی برای محیط زندگی خود استفاده کنند ، استفاده از فرش های ایرانی امروزه به سایر کشور های دنیا نیز رسیده است و مردن در بسیاری از نقاط دنیا برای داشتن محیطی دلنشین از فرش های ایرانی استفاده می کنند . بافت فرش یکی از هنر های بومی ایرانی است و حفظ این هنر که امروزه به صنعتی قدرتمند تبدیل شده است یکی از وظایف تمامی ایرانیان است و انتخاب این طرح در راستای همین وظیفه و علاقه ای که به  این صنعت وجود داشته است .

1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :

این طرح علاوه بر سوددهی بالا و میزان فروش مطلوب دارای بازار اشتغالزایی مناسب نیز میباشد ، این یکی از طرح هایی است که دارای سوددهی بسیار بالا بوده و می تواند مورد حمایت ارگانهای دولتی نیز قرار گیرد .

1 – 6  - وضعیت و میزان اشتغالزایی :

تعداد اشتغالزایی طرح : 90 نفر

تاریخچه و سابقه مختصر طرح :

جانها به قدوم ملک العرش نهادیم

ما دیده و دل در گرو فرش نهادیم

نقشی شود و بر زبر فرش در آید

هر نکته به ما از طرف عرش برآید

تاریخچه و سابقه این طرح به دوران بسیار قدیم باز می گردد ، فرشبافی و کارگاههای تولیدی فرش یکی از مشاغلی هستند که از دیرباز در کشور مرسوم شده اند و از قدیمبا استفاده از روش های سنتی اقدام به تهیه فرشهایی با رنگها و طرههای مختلف می کردند و امروزه نیز با بهره گیری از تکنولوژیهای پیشرفته در تولید این کالای خاص مبادرت می ورزند .

وضعیت مختصر اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی محل اجرای طرح :

محل اجرای طرح یک شهرک صنعتی در اطراف استان قزوین است که به لحاط موقعیت و وضعیت فرهنگی و اجتماعی در جایگاه مناسبی قرار دارد ، این منطقه به دلیل اینکه در منطقه ای کاملا صنعتی قرار دارد آمادگی اجرای این طرح را دارا می باشد .

مراحل انجام کار :

دارهای قالی :

دار قالیبافی نیز از عوامل اصلی بافت یک فرش است که بدون آن ، بافتن فرش و هرنوع زیر انداز و کف پوش سنتی غیرممکن است . دارهای قالیبافی ممکن است ابعاد مختلفی داشته باشند، اما از نظر کارایی تفاوتهای اندکی دارند. از آنجایی که بافت قالی گره دار، مرحله ای پیشرفته تر از سایر دستبافت های بی گره است ، لذا در ساخت بسیاری از ابزارهای بافندگی آن، از ابزارها و وسایل بافت سایر دستبافت ها استفاده شده است . به همین منظور دارهای قالیبافی نیز تفاوت چندانی با دارهای بافندگی گلیم ، جاجیم و... نداشته اند. اما به مرور تا حدودی پیشرفته تر و کامل تر گردیدند.       

اولین و قدیمی ترین دارهای قالیبافی بصورت زمینی (افقی) بوده اند. این نوع از دارها هم اکنون نیز در برخی از مناطق قالیبافی همچون چهارمحال و بختیاری ، سیستان و بلوچستان، کرمان و... مورد استفاده می باشند. دارهای زمینی بسیار ساده می باشند و از اجزای زیادی برخوردار نیستند. مهمترین ویژگی آنها آن است که برخلاف دارهای عمودی (ایستاده ) فاقد راست رو یا ستون هستند، و فقط متشکل از یک چوب در بالا به نام سَردار و چوب دیگری در بخش پایین به نام زیردار هستند، که توسط میخ های چوبی با طناب به

زمین مهارشده اند تا ثابت گردند. نخهای تار نیز دور سردار و زیردار چرخانده می شود و بافنده از ابتدای دار که بخش پایین آن است شروع به بافت می کند. در این نوع از دارها از آنجایی که بافنده بر روی دار می نشیند و به کار بافت می پردازد، برای جلوگیری ازفشار وزن او به تارهای فرش در زمین زیر تارها و هم سطح با آنها تخته ای چوبی قرارمی دهند که از دو طرف بر روی سنگ یا پایه ای دیگر قرار دارد. بنابر این وزن بافنده هیچ گونه فشار مستقیم به فرش و تارها وارد نمی کند. این نوع از دارها فاقد ستون های جانبی (که به راست  رو شهرت دارند) هستند. در واقع عامل اصلی قرار گرفتن این دارها بر روی زمین ، نداشتن ستون است تا به جای آن قسمتهای بالا و پایین دار قالی به زمین مهار شوند. بدیهی است بسیاری از دارهای قالیبافی زمینی که امروزه در مناطق مختلف مشاهده می شوند و دارای ستونهای جانبی هستند، در واقع یک دار عمودی هستند. زیرا توانایی ایستادن را دارا هستند.

 مهمترین بخش دارهای زمینی کمان می باشد که وظیفه آن جا به جا نمودن تارهای زیر و رو برای پودکشی است . کمان ، وسیله ای است که از ابتدا بر روی انواع دارهای بافندگی اعم از فرش گره دار و سایر دستبافتها بوده است ، اما به مرور زمان کاربرد آن فراموش گردیده وامروز ه فقط برخی از دارهای افقی و عمودی آن را دارا می باشند.

کمان همان گونه که از نام آن پیدا است ، وسیله ای است کمانی شکل که همواره بااستفاده از چوب ساخته می شود و حدود 60 الی 70 سانتیمتر طول آن است . کمان در جلوی دار قالی و با فاصله ای در حدود 1 متر از آن قرار می گیرد. دو طرف کمان ،دو عدد طناب بسته شده است که یکی توسط یک چوب بلند که در جلوی سطح تارها است به تارهای زیر، و دیگری به همین صورت به تارهای رو بسته شده است .به این ترتیب هنگامی که کمان بالا یا پایین رود، متعاقباً چوبهایی که به تارهای زیر ورو بسته شده اند عقب و جلو رفته و به این ترتیب جای آنها عوض می شود.

هنگام پودکشی فرش نه تنها جا به جا شدن تارهای زیر و رو نیاز است ، بلکه ضربدری که از محل تلاقی آنها بوجود آمده باید امکان حرکت به بالا و پایین را داشته باشد. این عمل توسط یک عدد چوب لوله ای شکل که در لا به لای تارها قراردارد انجام می شود. به این چوب «هاف» گفته می شود. چوب هاف در بالای ردیف ضربدرها قرار می گیرد و با حرکت دادن آن ، تمام ضربدرها به بالا یا پایین حرکت می کنند. لازم به ذکر است که هنگام کشیدن پود رو که معمولاً نازک است، چوب هاف را تاحد امکان پایین می آورند و هنگام کشیدن پود ضخیم ، آنرا بالا می برند. چوب هاف در تمامی دارهای قالیبافی اعم از عمودی و افقی وجود دارد.