خلاصه طرح
(جداول در فایل اصلی موجود است)
1 معرفی محصول
یونجه((lucern
گیاه یونجه
یونجه نباتی علوفهای است که امروزه کشت آن بسرعت توسعه یافته و سطح کشت زیادتری را بتدریج اشغال خواهد نمود. این نبات دارای سابقه تاریخی بسیار قدیمی میباشد که قدمت آن به ابتدای تاریخ تمدن میرسد.مبداء یونجه منطقه خاور نزدیک و آسیای مرکزی است. بنا به نظر وافیلوف روسی مبداء یونجه مرکز خاور نزدیک، آسیای صغیر، قفقاز، ایران و مناطق کوهستانی ترکمنستان است. به علت اهمیت آن زودتر از هر گیاه علوفهای دیگر اهلی شده است. یونجه در مناطق دارای آب و هوای قارهای مشخص سرد و تابستانهای گرم و خشک رشد و تکامل یافته است. یک بهار دیررس و تابستان کوتاه از مشخصات آب و هوای قارهای است. این خصوصیات آب و هوایی یا منطقه سازش یونجه در کشور ایران شامل نواحی سردسیر یا مناطق غربی کشور است. احتمالا موفقیت اصلی این گیاه را میتوان در داشتن سیستم ریشه آن دانست. در نتیجه تکامل رابطه همزیستی بین گیاه و باکتری ریزوبیوم، گیاه یونجه به یک منبع ازت دسترسی مییابد که بعد از گذشت چند هفته این گیاه دیگر به ازت خاک بستگی نخواهد داشت. به علاوه یونجه به دلیل داشتن ریشه عمیق و راست توانایی کسب رطوبت قابل جذب را از اعماق زمین ( تا حدود 5 متر و بیشتر)دارد. این امتیاز امکان نجات گیاه را از خطر طولانی بودن خشکی فراهم میسازد. همچنین یونجه میتواند در شرایط خشکی وسرما به رشد و نمو خود ادامه دهد. ساقههای خزنده روی زمین یا استولون، ریشههای خزنده زیر زمینی یا ریزوم و طوقه به خاک نشسته یونجه مقاومت این گیاه را در مقابل سرمای سخت، زمستان و یخبندان افزایش میدهد و ادامه حیات یونجه را در برابر عوامل فوق تضمین میکند.
مبدا اولیه یونجه در ایران: تاریخ کشت یونجه به دوران مادها و هخامنشیان میرسد. این علوفه درزمان حمله خشایارشاه 490) سال قبل از میلاد) از ایران به یونان برده شد و از آنجا به ایتالیا و
بالاخره سایر کشورهای اروپایی منتقل گردید. یونجه در دوره سلسله مادها جزو علوفه اسب محسوب میشد و به همین جهت ریشه گیاهشناسی آن Herba Media است که به معنی علف مادها میباشد.
گیاه شناسی یونجه:
از نظر رده بندی یونجه از سلسله Plantae، شاخه Magnoliophyta، رده
Magnoliopsida راسته Fabales، خانواده Fabaceae، زیر خانواده Faboideae،
قبیله Trifolieae، جنس Medicago و گونه M. sativa تعلق دارد و طبق سیستم نامگذاری دو اسمی با نام Medicago sativa شناخته میشود.
یونجه گیاهی است چندساله با ریشه مستقیم و عمیق و ضخیم که از آن تعداد زیادی انشعابات جانبی پدید میآید. غدههای باکتری در یونجه در روی ریشههای ظریف بطور منفرد قرار گرفته است و شکل استوانهای و باریک دارد. ساقه یونجه در نزدیک سطح زمین تولید انشعابات زیادی نموده که بمرور زمان چوبی و ضخیم شده و به یک طوقه تبدیل میگردد، بعدها از این محل ساقههای کوتاه منشعب که تبدیل به ساقههای بلند و اصلی یونجه میشوند.
تعداد ساقههای یونجه بین 5تا 40 عدد میباشد که از طوقه خارج شده واز هر ساقه، ساقه دیگری بعد از چیدن یا رسیدن تولید میگردد. بعد از گذشت چندین سال از رشد یونجه طوقه یونجه بصورت توده انبوهی در میآید که در سطح زمین و یا در زیر خاک دفن میگردد. ساقههای هوایی که مدام از محل طوقه یونجه تولید میگردد ساقههایی راست و دارای رنگ سبز پوشیده از کرکهای نرم بوده که هر کدام تولید انشعابات کوتاهی در محور برگ مینمایند. ارتفاع این ساقهها به بیش ازیک متر میرسد.
ساقههای سبز هوایی یونجه دارای فسفر زیادی بوده و ارزش غذایی آنها زیاد و قابل توجه است. در روی ساقههای یونجه برگهای سه برگچهای بصورت متناوب در روی دمبرگ باریک و شیار دار که پوشیده از کرکهای نرم میباشد قرار گرفته و قاعده هر برگ بوسیله دو گوشوارک بزرگ و نوکدار احاطه شده است.
قاعده دمبرگ گوشوارکها بهم پیوسته است . رنگ برگچهها سبز تیره، تخممرغی شکل و سطح زیرین آنها خیلی بیشتر نسبت به سطح فوقانی از کرک پوشیده شده است. برگچه وسط دارای یک دمبرگ کوتاه است در حالیکه برگچههای جانبی فاقد دمبرگ بوده و مستقیماً به دمبرگ متصل میباشند. هر کدام از این سه برگچهها دارای یک نوک تیز میباشند. گل آذین یونجه بصورت یک خوشه مرکب از محل محور برگ خارج میگردد و دارای یک دم گل بلند که طول آن در حدود یا بلندتر از دمبرگ است، میباشد. هر گل دارای براکته (Bract) خیلی ظریف و لوله (calyx) یا کاسه بلند و مستقیمی میباشد که در نصف طول خود به پنج لبه نوکدار و باریک تقسیم میگردد.
گلبرگ دارای رنگ بنفش با رگههای تیره میباشد. میوه یونجه دارای نیامی با شکل خاص است و پیچش تولید شده در نیام که در اثر رشد سریع طرف تحتانی آن بوجود میآید باعث پدید آمدن نیام حلزونی شکل میگردد. نیام محتوی چندین بذر است و بذرها دارای سطحی نسبتاً صاف و کم و بیش قهوهای شکل و تا حدودی منقار دار است. بذرها دارای رنگ زرد و قهوهای هستند.
نام های غربی یونجه
یونجه در کشورهای غربی با نامهای alfalfa، lucern و common alfalfa شناخته میشود.
کشت یونجه: یونجه بهترین رشد و نمو را در مناطقی از کشور خواهد داشت که هوای خشک، آفتابی، گرم به همراه منابع آب کافی باشد. بهترین شرایط رشد و نمو مطلوب یونجه را میتوان در جلگه خوزستان، دشت مغان، منطقه جیرفت ومناطقی مانند آن یافت. از نظر بوم شناسی این مناطق مستعدترین مناطق ایران برای یونجه کاری به شمار میروند.
به طور کلی در کشور سه منطقه مختلف آب و هوایی را میتوان برای رشد و نمو یونجه در نظر گرفت که عبارتند از مناطق خشک، نیمه خشک و مرطوب، مستعد ترین مناطق برای کشت وکار یونجه در صورت وجود آب کافی مناطق خشک و پس از آن مناطق نیمه خشک و در آخر مناطق مرطوب است. در این ارتباط استان همدان به دلیل داشتن دمای مناسب شبانهروز مستعدترین ناحیه رشد و نمو رویشی و زایشی یونجه است. در این استان بیش از 4 تا 5 چین یونجه برداشت نمیشود ولی در بعضی از نقاط یونجه خیز تا بیش از 17 تن یونجه خشک در سال از یک هکتار برداشت شده است. در اراضی شمالی کشور به دلیل اسیدی بودن خاک و عدم تهویه و زهکشی آن برای یونجه کاری مناسب نیست.
یونجه بهترین رشد و نمو را در مناطقی خواهد داشت که هوای خشک، آفتابی و گرم و آب نسبتاً زیادی در دسترس داشته باشد. یونجه در مقابل تغییرات درجه حرارت حساس نبوده و آزمایش شده که قادر است 55-60 درجه سانتیگراد زیر صفر و یا 50 درجه سانتیگراد بالای صفر را بدون صدمه تحمل کند. کشت یونجه در ارتفاعات مختلف نیز مقدور است به طوری که در آبعلی با ارتفاع 2465 متر، همدان و زنجان با 1644 متر و آبادان و اهواز به ترتیب با 13 و 18 متر ارتفاع یونجه کشت میشود.
در مناطق کوهستانی و سرسیر از یونجه بیش از 2 تا 4 چین در سال به عمل نمیآید. در صورتی که در جلگه خوزستان که ارتفاع زیادی از سطح دریا ندارد با قدری توجه میتوان به خوبی بیش از 10چین یونجه در سال برداشت کرد. یونجه با ریشه عمیق خود قادر است در مناطق نسبتاً خشک و کم آب مقاومت کرده و حتی بعد از چندین سال که از رشد آن گذشت از آب تحتالارضی واقع در عمق
12متری استفاده نماید. کشت یونجه در ارتفاعات مختلف مقدور میباشد. تعداد چین یونجه در مناطق کوهستانی و سردسیر بیش از 2-4 چین نبوده در حالیکه مناطق گرمسیر و با قدری توجه میتوان در سال بیش از 15چین یونجه برداشت نمود. هر خاکی در صورت فراهم بودن سایر شرایط مناسب مستعد کشت یونجه میباشد، البته زمینهای بیش از حد اسیدی که کمبود آهک داشته باشند میزان عملکرد چندان رضایتبخش نخواهند داشت. یونجه جوان در مقابل شرایط نامساعد فوقالذکر زمین حساسبوده و به مرور از حساسیت آن کاسته میگردد. زیرا ریشه یونجه در مراحل بعدی،رشد کامل خود را بدست آورده و توام با فعالیت میکرو ارگانیسمها ایجاد یک حالت اسفنجی در خاک میکند. در چنین شرایط مناسبی علاوه بر اینکه رشد گیاه بهتر میگردد هوموس خاک نیز زیاد شده و در نتیجه زمین زیرکشت یونجه به نحو مساعدی اصلاح میشود. یونجه گیاهی است که احتیاج به اکسیژن زیاد دارد، در زمینی که تهویه صورت نمیگیرد و خلل و فرج فضای زمین عاری از اکسیژن گشته یونجه رشد مناسبی نخواهد داشت. در زمینهای سفت و مرطوب که فاقد اکسیژن هستند فعالیت تارهای کشنده ریشه و میکروارگانیسمها متوقف میگردد و در عوض گیاهان هرز که با این شرایط سازگاری دارند بر یونجه پیشی یافته و رشد و نمو آن را تحت الشعاع قرار خواهند داد، به همین دلیل در مناطقی که بارندگی خارج از حد و زمین مرطوب است برای بدست آوردن محصول بهتر و مطمئنتر مخلوطی از سایر گیاهان علوفه ای مانند گرامینه را میتوان توصیه کرد.
یونجه در زمینهای مختلف و در محلهای گوناگون رشد میکند به گونهای که از نیمکره جنوبی و از مناطق کوهستانی تا نواحی دشت و جلگهای بسط داشته و در زمینهای سنگین و زمینهای سبک و شنی در صورت دارا بودن مواد غذایی بخوبی رشد میکند، یونجه زمینهای خشک را بر زمینهای بیش از حد مرطوب ترجیح میدهد و در صورتیکه طبقه تحتالارضی بیش از حد مرطوب نباشد و سایر مواظبتهای اولیه در حین رشد انجام شود 6-7 سال و بیشتر (حتی تا 30سال) زمین زیرکشت قادر به بهرهبرداری است. توسعه و کشت یونجه مناسب با احتیاجات کشور خودبخود موجب افزایش و ارزان شدن فرآوردههای دامی مانند گوشت، شیر، پنیر، کره و روغن و غیره میشود. کاشت گیاهان علوفهای در مزارع بخصوص یونجه مقدار زیادی از بقایای ریشه خود را در زمین باقی گذارده و باعث پوک شدن و افزایش هوموس خاک میگردند و از ازت غنی میشوند. همچنین گیاهانی همچون یونجه در مواقع تابش شدید خورشید و تبخیر زیاد با سایه انداختن بر روی زمین مانع از بهم خوردن ساختمان فیزیکی خاک میشوند.